1. Editorial ………………………………………………………………………………………
2. Lehkhathawn…………………………………………………………..…………………..
-R.Lalchhuanawma, Khawbung
3. Jatropha (Kang Damdawi)…………………….………………………………………
4. Women In Agriculture in Mizoram ………………………………………………
5. Thawhrim chu chawlhna nuam a ni …………………………………………
- Rev H.Lalrinmawia, Leader, C.K.T.P.
6. A Holistic Approach to Bamboo Fruiting and Famine (2007-2009)
In Mizoram ……………………………………………………………………..……………
- R.Thansanga, Director of Agri. (Retd.)
7. Khaupuang leh an Sulhnu …………………….………………………………………
- H.Joela, S.O-Cum-S.A.
8. Coffee Nursery siam leh enkawl dan …………………………………………….
- K.Laltlanmawia,Msc. (Agri)
AEI, Coffee Board, Kolasib
9. Women in Agriculture zin report …………………………………………………..
- C.Lalmawii, Hnahthial
10. Agriculture Extension………..……………………………………………………………
- Khawtinthanga Ralre, AEO (Rtd)
11. Influence of Climate Crop Production …………………………………..………..
-R.Lalramhluni, AEO
12. Agriculture hi ka nunna a ni …………………………………………………….
- J.Lalpuithanga Sailo, AEO (Rtd)
13. Hranghluite …………………………………………………………………………………….
14. KEIMAHNI ………………………………………………………………………………………
Editor
Lalramthanga Tochhawng
Director Of Agriculture
Joint Editors
H.Thangkhuma
Dy, Director of Agriculture
(Extension)
R.Zoramthanga
AAIO
Directorate of Agriculture
Cir. Manager
H.Joela
S.O.-Cum-S.A
Zoram Loneitu a
thuchhuah duh nei emaw,
lehkha thawn duh emaw
chuan a hnuaia Address-
ah thawn tur a ni.
Editor
ZORAM LONEITU
P.O. Box -098
Dte. Of Agriculture,
Mizoram: Aizawl
Pin 796001
EDITORIAL
Bible chuan "theh tlem chuan a åt tlem ang a, theh tam chuan a at tam
ang" a ti a. He thu pawimawh tak mai hi loneitu tan hian kan hriatreng tur a ni
awm e.
Tin, kan Mizoram dinhmun mekah pawh hian leilet, huan leh
thlawhhma la zauva, tha theihtawp a thawhtu te chuan buh leh bal leh thlai
thar chhuah an nei tam nge nge a, a chhanchu, an thawh nasat a, an theh tam
avangin hlawhtlinna duhawm tak an tel lo thei lo a ni. Hetiang anih mek lai
hian, kut hnathawh lam Leilet, Huan leh Thlawhhma la ve tawk tawk te
chuan, an theh tlem avangin an at (thar) tlem thin a ni. Chutiang zelin, kut
themthiamna chi dang leh ei zawnna chi dangah pawh, theh tlem leh theh tam
(thawk tam leh thawk tlem) chuan he thu dik hi a tak an seng zel dawn a ni.
Tuna kan Sawrkar hnathawk hotu lian tak tak te leh chhungkaw khawsa
thei leh awm thei tak tak te pawh hi a hun lai a an beih vakna rah sengin,
chanvo sang tak neiin an awm mek a ni.
Kum te a lo thar leh dawn ta a, kut hnathawktu ten rilru thar leh
ngaihtuahna thar pu in, khamkhawp at thei ngei turin hma lak theuh tum ila.
Mizoram a lo hming than a, a lo zahawm zel theihna turin Sawrkar in 'Market-
base' a thlai chin tur a thlan chhuah te uar takin Ching ila, tih hlawhtlin tum
theuh ila. Theh tam a, at tam nih i tum theuh ang u.
To,
The Editor,
Zoram Loneitu
Directorate of Agriculture
Subj :- STEVIA REBAUDIANA (Honey leaf) CHUNGCHANG.
Ka pu,
I chanchinbu ngaihhlut awmtak "Zoram Loneitu" hi tluang taka min rawn thawn
thin avangin lawmthu ka sawi e. He I chanchinbu hi lawm takin ka lo chhiar ve thina
bengvar thlak ka tiin manhla ka ti hle mai.
Vol.48 Issue No. 1 January-March, 2005 chhuak a 'Stevia Rebaudiana' (Honey leaf)
chungchang Pi Lalrinsangi Facilitator, Extension Section, Directorate of Agriculture,
Aizawl in a rawn ziah kha ka lo chhiar a. Kha thlai kha kan Zoram kut hnathawktute tan
hian thil tha tak mai nithei turah ka lo ngai ve ngawt maia, chuvangin Sorkar tan pawh
hma lakna tlak tak niah ka ngai a ni.
He thlai hi hma lakna tlak a nih dawn chuan a chi hi engtinnge kan neih theih ang
tih leh Keimahni intodelhna bak hralh chhuah tur thar thei ta ila engtia hralh tur nge ni
ang tih hi a ziak ah hian duh angin kan man thiam chiah lova, chuvangin, hemi chungchang
hi Chiang zawk a hriat theih dan a awm thei em le? Min hrilh theih chuan kan lawm hle
ang.
Dated, Khawbung
the 27.10.2005.
I rintlak,
Sd/-R.Lalchhuanawma
Khawbung, Lalveng.
Chhanna:
(Stevia (Thlai chini) hralh dan tur chu Sunfruits Ltd. Pune leh Mizoram
Sawrkar in a ziakfel tawh a. A chi pawh Sunfruits Ltd., Pune in an rawn thawn thei a,
a tharchhuah pawh Sunfruits Ltd., Pune hian an lei zel dawn a ni)
JATROPHA ( KANG DAMDAWI)
Jatropha hi thlai chi khat niin a thang duh em em a, a tangkaina tam tak a awm a ni.
Hectare khatah kum khat chhungin a hriak bio-diesel ton 2 lai a thar chhuak thei a ni. A chinna
hmun thu ah pawh khaw lum lutuk leh vawt lutuk lo, kan ram sik leh sa hi a ngeih em em a, he
thlai hian hriak tam tak a pe chhuak thei a ni. A hriak hi hriak dang ang a ni lo a, kum khatah 1
mile square ah 1000 barrels a thar chhuak thei a ni. Bio-diesel he thlai atanga lakchhuah leh
diesel dangte nen kan hman hian boruak ti bawlhhlawhtu tam tak a ti tlem a ni. Petrol leh diesel
te hian boruak a ti bawlhhlawh in a ti chhe nasa em em a, he thlai atanga hriak bio-diesel leh
petrol/diesel kan hman pawlh hian boruak ti chhia/tibawlhlawhtu tam tak a veng thei a ni.
Tunlai khawvel thang zelah thil siamna khawl chi hrang hrang industries/ factories te a
tam tawh em em a, heng te hian boruak a ti chhe nasa hle thung a ni, ram a ti bawlhlawhin
boruak tha mihringten kan mamawh tam tak a ti bo a ni, chuvang chuan he bio-fuel/bio-diesel
hmang hian kan boruak bawlhlawh /chhe mek hi kan humhalhin kan ti tlem thei a ni. Kan ram
tha te thlalera siam thei tu khawl chi hrang hrang leh fuel tam tak kan hman te hi kan tih tlem a
ngai a, engtinnge kan tih tlem ang tih chuan, kan India President A.P.J Abdul Kalam chuan "India
harsatna tam tak tui leh fuel tlakchhamna avangin he thlai tha tak Jatropha hi ram ti ngaw turin
leh bio-diesel pe chhuak thei turin kan ramah hian kan chin tam a ngai a ni" a ti a.
India in fuel tam tak a hman leh mamawh na te thlai atanga kan mamawhna chhan te
Chu:
INDIAN COUNCIL OF FOREST RESEARCH & EDUCATION:
Indian Council of Forest Research & Education a Director General R.P.S.Katwal chuan
Union Government chuan Jatropha chinna 50,000Ha.ah Rs. 1,430,000/- a chhuak dawn a ni a ti.
Bio- diesel hi tih thar/siamthar theih reng a ni a, fuel dangte erawhchu a theih loh a, chuvang
chuan he fuel hi a him in tui leh ram leilung tan a that thu sawi a ni. Project dang tam tak te neih a
ni a, heng project atan hian 2.5 million Hyderabad, Rajasthan atangin dawn a ni a, chu chuan ni
khatah bio-diesel ton 10 a thar chhuak dawn a ni. Hriak dangte chu thlai chi dang dang
Pongammia, Jatropha leh thlai dang atangte in a chingtu te hnen atanga hmuh zel beisei bawk a
ni. German Development Corporation(GTZ) chuan Southern bio-fuels Ltd. te nen tang dun in he
thlai chinna atana thil tul leh tangkai te German Company leh German Sorkar atangte in an
ngaihtuah mek a ni.
GERMAN DEVELOPMENT COR- PORATION:
German mi Daimler Chrysler leh German University (Hohenheim) te chuan India ram ah
bul an tan mek a . Chungte chu ram chhengche tawh tak tak Industries ten a tih chhiat tawh
ramah te leh lei chhiaah te 20Ha. ah Jatropha hi chin a ni a. Kum 5 hnuah chuan hlawhtling taka a
thar chhuah beisei a ni. Chumi thar chhuah chuan India ram hi tui Bucket ni ta se, far khat chauh
ang a ni dawn a ni a ti a. Chuti a nih chuan 10 Million Hectares (100,000sqkm/ 38,000sq. miles)
ah chin ni ta se, hectare khat zelah Ton 1.5 a chi thar chhuakin ton 4 Million Bio-diesel a thar
chhuak dawn a ni. Chu chuan Ramin fuel a mamawh hmm 1/10 a thar chhuak dawn tihna a ni.
Hectare khat ah mi pakhat zel thawk tur ni ta se, hna thar Million 10 a awm dawn tihna a
ni. Livestock feed/organic seedcake Millions Ton 11 leh Glycerol Million Ton 0.4 a thar chhuak
dawn a ni.
Ethanol hi khawvel ram hrang hrangah an hmang lar hle. Brazil hian Ethanol hi siam
chhuak hnem ber an ni a. Petrol leh diesel chauh hmang lovin fuel atan Ethanol hi a tha em em a,
Brazil ramah hian a tha in a tam em em a, chuvang chuan an ram hi an intodelh hle a. He fuel tha
tak fu atanga lak chhuah Ethanol hi an ram (Brazil) hian a hlawkna an tel nasa hle ani. Chuvangin,
India Ram pawh hian he thlai hi kan ching nasa em em a, khawvelah pawh langphak khawpa
Ching kan ni si a, kan hmanna tur chi dang Ethanol te hi siam ve thei ila kan ram in a that phahin
a hlawk phah bawk ang.
JATROPHA THAR HLAWK THEIH DAN:
Jatropha hi Kang Damdawi kan tih mai rah/mu nei thlai, mak danglam tak a ni a, hriak
tam tak pe chuak thei a ni . Thlai dang tam tak 80 zet zinga oil pe chhuak thei thlai zingah pawh
Bio-diesel atan chuan thlai tha ber a ni. Hectare khat zelah kum khat chhung in a leilung awmna a
zirin Ton 0.5 atanga Ton 12 a thar theih a ni.(Makkar leh Becker 1999). A tlangpui in hectare
khatah Ton 5 zel a thar chhuah theih a ni. Jatropha rah in hriak a pai zat Chu, a chi pakhat ah za
zel a 55-60% a awm a ni. Tichuan, a hriak hi bio-diesel ah khawl hmangin an siam leh a ni. Kum
nga hnuah chuan kum khatah Bio- diesel chu a chi atang hian Hectare khat zelah Ton 0.75 atanga
Ton 2 chhuak thei a chhut a ni.(Fiodl leh Eder 1997).
JATORPHA HI ENKAWL AWLSAM LEH NUNG DUH TAK A NI:
India ram tana a duhawmna leh thatna em em pakhat chu, ram chhengchhe tak tak thlai
dangte chin theihlohna ramah te leh tui tlem na hmun leh, lei chhe tak, enkawl uluk a ngaih lohna
hmuna chin theih a ni hi a ni. A kung atang hian a zar leh tang te tan bun hian leiah phun maiin a
nung duh em em a ni. 5-10 ft. thleng a thang thei a, thli vaivut in a chhem pawhin, a dawl zo em
em a ni. Ram ro deuh ah a tha duh deuh bik a, ruah surna 300-1000 mm velah a tha duh bik a ni.
Tin, altitudes 0-500m leh temperature 200°c ah a tha duh tlangpui a, amaherawhchu altitudes
sang deuh leh vawt deuh pawh a dawl zo tho a ni.
JATROPHA HI THLAI TICHHETU RAMSA LEH RANNUNG VENG HIMTU ANI:
Jatropha hian ramsa leh rannung te, thlai tichhe thei chi a dang thei a, thlai dangte
humhalh turin leh ti tha turin a pawimawh em em a. Chumai bakah he thlai hriak hian organic
ferilizer tha tak leh glycerine te a siamchhuak a, tichuan, kum 50 thleng chi tam tak pe chhuak in
a dam thei a ni.
JATROPHA I-IMAN TANGKAINA:
Jatropha thlai hi a hriak mai ni lo pawh a tangkai em em a , a hawng/pil atang hian rawng
thlak nan (rawng dumpawl) leh thalhrik (Wax) te a pe chhuak a ni. A kung/bul hi hmanraw siam
nan a tha bawk. Tin, a zung hian rawngthlak na atan rawng eng a pe chhuak a, a par te pawh
damdawi siam na atan tangkai tak a ni. A hnah hi pem leh hliam damdawi tha tak a ni bawk.
Tichuan, Jatropha hi sum chang thei vek leh tangkai vek a ni.
A hriak hmanna dang leh chu furniture hrukfai nan leh tih hnumthar na atan leh rannung
thah nan te,vun natna damdawi atan te, cancer, piles, rul chuk, zeng damdawi atan te an hmang
bawk a ni. Indian Supreme Court chuan New Delhi khawpuiah petrol leh diesel hman tam
avangin natna tam tak a thlen tawh a, chuvang chuan fuel thianghlimlo hman a khap tawh a ni.
Khawpui dang te pawhin hei hi hria in an ti ve ta zel a ni.
Biodiesel hi Petro-diesel aiin carbon dioxide chhuak a ti tlem a, hydrocarbons kang bang
68% in a ti hniam a, tin, carbon Monoxide hi 44-50% in a ti hniam bawk a ni. Cancer thlen theitu
chi khat Carcinogenic Nitrated compound hi 90% in a tihniam. Bio-diesel hi diesel engine hmang
eng motorah pawh a hman theih a. Petrodiesel aiin Biodiesel hi a thawk hlawk zawk a, diesel
pangngai aiin biodiesel hi motor engine tan a that zawk zia hmuh chhuah a ni. Biodiesel hman
atang hian Euro I motor hian Euro-Ill standard a kai phah ani.
ETHANAL LEH BIO-DIESEL:
Motor khawl ti bawlhlawh tu tam tak hi fuel vang a ni kan ti lo thei lo a. A khawl hlui
tawh ngat phei hi chuan motor a ti chhe hma a ni tih hai rual a ni lo a, heng khawl hlui leh motor
chaklo ti chak tur hian biodiesel hi a tha a, khawl hnathawh a ti chak hle a ni. Kum 1992 hma
lama rubber gasket siam chhuah te kha thlak a ngai a, chuvang chuan he biodiesel hian chu chu a
phuhruk in a thlak ta vek a ni.
Ethanol leh Bio-Diesel: Ethanol hi Oxygen pe chhuak thei khawp a tha, khawvelin fuel atan an
hman lar tak a ni a, za a 68% chu fuel atan hman a ni a. Brazil ramah chuan kum khatah Ethanol
hi litres billion 12 Fu atangin a thar chhuak a ni. USA ah chuan Mim (corn) lam chi thlai atangin
litres billion 8 kum khatah a thar chhuak a. Ram dang Canada, Spain, France, Sweden, Thailand,
China leh Australia te pawhin Ethanol hi an thar chhuakin an hmang ve a ni. Europe ramah chuan
Biodiesel hman hi an uar tawh hle a, a hmunpui ber tur In te pawh USA ah siam a ni tawh a ni.
Ram thenkhat Germany, France leh Austria te pawhin hei hi an tangkaipui hle bawk ani.
India-ah Bio-fuels: Kum 2003 January 1 atang khan India Sorkar chuan Ethanol hi petrolah
pawlhin India rama States 9 leh Union Territories 4 te chuan 5% an hmang a ti a ni. Bio-diesel
siam chhuak tur hian ram chheng chhe tawh tak te tam tak dah awl ani tawh a. Tin, Amritsar a
tlan rel (train) pakhat Shatabdi Express an tih ah pawh hman tawh a ni a, a thatzia hmuh chhuah
a ni bawk a ni. Tichuan India ram hi khawvelah thlai ching hnem ber zinga mi kan ni a, heng kan
thlai chin thenkhat Fu leh thlai dang hriak pe chhuak thei thlai hmang hian khawvel hmun hrang
hrang a fuel hman kan phuhrukin Biofuels tam tak kan thar thei a ni.
India chuan chini tam tak kan tharin kan lei chhuak a, a man thuah pawh a sang em em a,
he thlai chini siam thei thlai hmang hian Ethanol hi kan siam thei a kan mamawh tak kan la tih
loh thil loneitute leh hriselna atan a tha bawk si hi kan tih a tha a ni .Chuvang chuan kan ram awl
tam tak ah hian Fu tam tak chingin kan ram intodelhna turin hma kän lak a ngai ani.Tin heng
bakah hian thlai hriak nei chi tarn tak chi nei chi leh a hnah atanga hriak kan hmuh theihna te
kan Ching thei bawk a ni. India Sorkar chuan estimate ruahmanna siamin Million Hectares 50-
100 a zau ram hman tur a siam a, chu chu a hlawhtlin chuan kan Ram a States té zawk leh
thingtlang tan a tangkaiin hlawkna tam tak a siam dawn a ni. (Source: Winrock International,
Delhi)
JATROPHA THLAI HI (NGO) PAWL PAKHAT RAJASTHAN AMI CHUAN INDIA RAM HMUN
HRANG HRANG AH HECTARES 1,00,000 A ZAUAH AN CHING DAWN:
Society For Rural Initiatives For Promoting Herbals (SRIPHL) pawl hi kum 2001 khan
Churu Rajasthan ami te nen a din niin, loneitu leh miretheite chhawm dawltu an ni a ,mimal
inzawmkhawm sorkar tel lova din a ni a, he pawl hian a tum ber chu mi hnuaihnung zawk te
chhawmdawl a, hna tam tak siam a tum a. Chutah chuan hna thawh tur nei lo ten hna an neih
theihna turin hma an la nasa hle a ni. Loneitu te hnenah he pawl hian Jatropha chintir a, tichuan a
chite chu an lei sak anga, a hriak sawr chhuahna khawl te an ngaituah vek bakah, Biodiesel siam
chhuak thei turin a hriak sawrna khawl chi hrang hrang te hmangin loneituten an tih ve theih an
zirtir bawk a ni, tichuan tlemte atanga tanin kum 2003 thleng kha chuan, he project hi a
hlawhtling tawh hle a ni. Mithiam rual Loneitu, Scientist, Botanist, Agronomist, Economist,
Industrialist leh pawl hrang hrang inzawmkhawmin he pawl hi din a ni tiin ami chuan Mi
hnuaihnung ber leh rethei ber ber te zirtir in mi 2000 ai a tam fe chuan Jatropha chin an duhin
anmahni ram ah an ching a ni a ti. Tin, he pawl hian a ching duh englai pawhin a tanpui thei reng
a ni. Ramawl Hectare 100,000 ram chhungah chin a tum a, chu chuan a hriak Million Metric Tons
1 (khat) Biodiesel atana siam chhuah tur a thar chhuak dawn a ni.
SRIPHL hian damdawi siamna dilai Tulsi, Kalmegh, Kalihari, Ashwagandha, Awla,
Sapgandha leh a dangte chin hi a buaipui reng bawk a ni. Tichuan thlai chingtute nen thawk
hovin damdawi chi hrang hrang siam theih turin hma an la reng bawk ani.
Jatropha thlai hmasawnna: Jatropha thlai hi Rajasthan ah chin a ni deuh ber a, tichuan hmun
danga chin theih zel turin hma lak mek zel ani bawk a, ram awl leh thlai dang chin theih
tawhlohna ram chhia ah pawh awm thei anih avangin India ram chhung hmun tam zawkah pawh
chin theih a ni. Rajasthan ram Jatropha thlai chinna hmun hi Acres 1210 aia zau a ni a, Kum
2005-2006 ah chuan Hectares 1000 a zauah chin a ni ang a ti.
SRIPHL pawl hi Rajasthan Distrist hrang hrang ah kal kualin district thenkhat Churu,
Sikar, Jodhpur, Bikaner, Udaipur, Kota, Ajmer ah te Jatropha hi chin a ni ang tiin Mr Maharishi
chuan a sawi. Hei bakah hian Hectare khatah Rs.25000/- kan hmu chhuak ang a ti a, kum nga a
ral leh chuan hectare khatah Rs.25000/- kan hmu chhuak dawn a ni a ti.
Pawlin tanpuina a pek te:
He pawl hian Jatropha leh thlai dangte chinna turin hma lakna a neih te Chu:-
Supply of Inputs:-
SRIPHL chuan Hyderabad,Guwahati,leh Kolkata ah te hmanrua a pe a, chungte chu:-
i) Jatropha Curcas chi.
ii) Jatropha kung/tiak.
iii) Ramhmul damdawi ( a chi leh tiak )
iv) Agrotechnology
Nursery Raising services: He pawl hian a tiak awmna tur tha tak a siam a, chi tam zawka awm
theihna turin, kumkhat chhunga thar chhuah thlai te chu a chi an dahtha zel a ni.
Plantation Services :- A chinna tur hmun thuah te leh a khur, a ram endik leh ti chhe thei tu laka
ven te a ti vek a ni.
Consultancy Services :- SRIPHL chuan he thlai atan lei leh ram ruak chinna tur a tui leh lei
mamawh zat chenin a ngaituah a, Chung zingah chuan A hmun endik hna an thawk, thlai chin
tur an thlang a, tui mamawhzat an chhut a, a thlai tangkaina ei theih tura buatsaih hna an thawk
a, thlai tichhe tur laka venna hmanrua an ngaihtuah, a thar chhuah huna lei leh sum a chantir hna
te, a thar chhuah a puitlina lak leh seng zawng zawng te an ti vek a ni. Preliminary stage ah chuan
a hmun tur en leh a lei endik te, a thar chhuah lei leh hralh te a ni. Preparatory stage ah chuan a
chi leh tiak dahna tura Nursery siam te a ni a. Plantation Stage ah chuan lei buatsaih, khur laih tih
leh a thatna tura enkawl leh ti chhe thei thil tihbo te a ni. Multi Tier Farming ah chuan a
pawimawhna leh thlai than duhna ngaihtuah te a ni.
Jatropha Processing Technology: He pawl hian Jatropha atanga biodiesel siam theihna turin a
siamdan kalhmang te a kawhhmuh bawk ani. Tichuan an pawl hian Biodiesel siamna bik an nei
leh a, chu chu Well Herbs Oils Pvt. Ltd. a ni a. Hetatang hian IOC te nen inbe pawpin ram dang
Germany leh Austria atangte pawh in tanpuina tam tak hmuh a m tawh, Mr Ma- harishi chuan a
ti.
Contract Farming:- He pawl hian Jatropha leh thlai dang te Ching tu te hnen atang a lei sak a tum
dan chu Pawlin a chintur a hetiang hi a ni:- Pawlin a chintur a pek te hnen atangin a chinna tur leh
chin dan a zirtirte, Ramhmul dawmdawi te chu a siamsa nilo in, thlai thar a lei sak ang. A chingtu
tur te nen an inbiakrem dan a zirin ramhmul damdawi chi hrang hrang te a thlanpui ang .Thlai
leina man chu inbiakrem dan a zirin thlai pek hnua ni 30 hnuah pek an ni ang.
Zirtirna:- He pawl SRIPHL hian zirtirna a thlawnin a pe reng a, hriat tur tul zawng zawng a chin
dan leh chinna hmun thu thlengin a taka zirtir an ni. Chung hriatirna te chu National Medicinal
Plants Board leh Horticulture Board te nen tangkawpin he thlai chin dan zirtima leh lei leh hralh
chhuah zawng zawng dan te tihsak vek an ni.
Jatropha over Edible Oils: Ram changkang zawk USA leh Europe ram dangah te chuan Biodiesel
hi an lo hmang nasa tawh hle a, a that zia leh ram tana pawimawh tak a nih thu an lo hre tawh a
ni. Chuvang chuan he thlai tangkai tak Jatropha hi ram dang ten an chin ve theihnaturin hma an
la nasa hle a, USA chuan hriak an lak chhuahna tam ber chu bekang thlai atang hian biodiesel an
siam chhuak a, chutiang bawkin Europe leh Canada ah te an lo ti ve bawk a ni. India chuan
Million Ton 100 chuang Soyabeans leh Sunflower thlai atangin hiak kan thar chhuak a, tichuan,
Million Ton 6.7 chu thlai dang thlai hring hnah atangin kan thar leh a. Heng thiai atanga hriak kan
thar chhuah zawng zawng te hian kan Ram in hriak a mamawh a phuhruk lo a, chuvang chuan
thlai tlawm zawk kan chin a ngai a, chutah chuan Ethanol hi Million Tons 1.3 kan thar chhuak a,
kan thlai thar chhuah tam tak hian kan ram a hriak kan mamawh min phuhruk lo a, ram dang
atangin kan la la lut reng a ni. Thlai atanga hriak hman hi a hrisel a, kan hman tam ber pawh a
niin, fuel atana hman theih thlai tha tak a ni bawk a, Jatropha thlai lo thlai dang pakhat
Pongammia pinnata an tih ang chi te hi kan ram ah a tha duh a, khaw lum lam leh tui tam tak ngai
lo ani a, chuvang chuan he thlai hi kan ram chhengchhe tawh takah pawh hian a tha duh hle a ni.
Thlai dang Jatropha a that bikna:- Thlai dang hriak tam tak hi chu biodiesel atan a hman theih
loh bakah, iodine leh acids tam lutuk avang hian a tha lo ani. Chuvang chuan Jatropha hi a tha bik
em em a, a ram leilung chinna tur atan, lei tha a mamawh tlemin tui a mamawh tam lo a, enkawl a
ngai nasa lo a, chumai bakah a chi hian hriak a pe chhuak hnemin, hectare khat zelah sunflower
aiin kum khata a thar chhuah a let 12 in a tam a ni. Tin, ruahtui hi kum khat a tan 800ml chauh a
mamawh a, kum khatah vawi tam tak a chi a awm thei bawk a ni.
Jatropha chin a thatna/hlawkna:- Mr.Maharishi chuan Jatropha thlai atang hian kum khat
chhungin hectare khatah a chi 250kg tharin chu chuan hriak 120kg a pe chhuak a. kum 2 ah
1000kg/ha 480kg oil, kum 6 na-ah 12000kg/ha 5760kg a hriak a thar chhuak a ti. Mi
pakhat in kum khat chhungin hectare khatah Cheng nuai khat zel an hmu thei a ni. A chi tha chi hi
Rs.21/kg niin a tiak chu Rs.2/-ha. a ni a, chutichuan kung 1100-2500 hectare khatah a awm dawn
a ni. Mr.Maharishi chuan, a sum deh chhuah zat leh thar chhuah theih zat hi sawi chian theih ani
lo a, a lei that dan a zir leh a lei tihfai hmasak leh tihfai loh a chin/phun hian a hlawk leh hlawk
loh ah kawngro a su a, a chinna atana senso ruahmanna neih chu Acre khatah Rs. 1,000/- a ni a. A
hralh chhuahna tur lam erawh chu petrodiesel aiin biodiesel hi a that zawk avangin harsatna a
awm lo a ni a ti. He thlai hian petrodiesel a that loh zia a tichiang in, biodiesel hi tlawm zawkin
kan lei thei anga kan hmang tam dawn a ni a ti.
Sik leh sa a mamawh :- Jatropha hian lei tha tak a mamawh lo a, ram chhengchhe tawh takah
pawh a tha duh hle a, kum 50-60 thleng a nung thei a ni. He thlai hi khaw lum lam deuh leh, tui
tam vak lohna ah pawh a awm thei a, tin, a tiak kan Phun atanga kum khat vel chhung tui a
mamawh ve deuh tih mai loh Chu, tui a mamawh hnem lo hle a ni. A chinna hmun/ ram azirin tui
a mamawh dan a tlemin a tam ani.
Biodiesel siam tura mamawhte:- Planning Commission of India hnuaia Biodiesel siamtu te
committe chuan kum 2003 khan biodiesel hi diesel hlang hmanna aiin 20% in a pung ani a ti a.
Tun dinhmun ah chuan mi tam zawkin an siam mek tawh a, kum 2007 ah chuan mi tam zawkin
kan la duhin kan siam dawn a ni Mr.Maharishi chuan a ti. India ramin diesel kan hman hi 5.6% in
kum tinin a pung anga, tuna kan ramin kan neih zat erawh chu 22% chauh a ni si a. Chuvang
chuan feul lamah harsatna kan tawk mek a ni a ti a, chutiang zel in Petroleum lam kan deh
chhuah tlem laiin, kan ram leilung awl tam takah hian biofuels siamna turin thlai kan chin chuan
ram dang Europe leh USA ram atang a kan lakluh zawng zawngte a phuhruk dawn a ni a ti. Kan
thlai hring thar chhuah atanga hriak kan thar aiin a chi nei chi thlai atanga hriak hi a tlawm zawk
hle bawk a, chin a awlsam zawk bawk avangin leh tunah hian chuan mi rethei leh hnuaihnung
zawkte tan a hna an thawh ve theihna a nih avang bawk hian ram hmasawn nan kan intodelh a
lul tawh a ni a ti.
Nakin atana a thatna tur:- Mr.Maharishi chuan Jatropha chin hi nakin atan a that zia sawiin,
diesel man a to chho zel dawn a, ram dang (foreign) ami kan lakluh na lamah harsatna a awm zel
ang a, a man a sang zel anga, kan ram leilung hi a chhe telh telh ang a, tui leh leitha te hi a tlem
tual tual ang a, chu chuan ram retheihna a thlen dawn a ni a ti a. Kawng lehlamah chuan kan ram
India ram hi kan leilung, tui te hi kan humhalh thei a, Jatropha thlai kan chin hian khawvel ah
lang tham khawpin Biodiesel hi kan siam chhuak thei a, sum leh paiah kan in todelh bawk dawn a
ni a ti.
Benifits of biodiesel Jatropha chin dan:- (India rama Cheng mirethei leh thingtlang mi hna nei
lo te tan hna tam tak an neih theih phah dawn a, Jatropha hi Biodiesel siam nan thlai tha tak a ni
bawk. Kum tin in, a ni tel in diesel man a to chho zel a ,tunah phei chuan rambuai leh helho te
avangin fuel lamah harsatna kan tawk chho mek a. Kan ram India pawh hian Petrolium ah kan
intodelh loh avangin chu chu kan tawk mek a ni. Tunah hian 70% chu hmun dang, ram dang
atangin crude oil hi kan lalut a, kan mamawhna pawh a pung zel a, chutah chuan diesel hmang
khawl hi a tha in a tlo a, kan ram in kan hman tam theih ber a ni bawk a, mahse chu chuan boruak
a tichhia a, a thianghlim lo thei a, natna tam tak a thlen a, khawvel dinhmun a tihniamin harsatna
tamtak a thlen a ni. Hetah hian diesel leh petrol hmanna thlak tu tur thil dang hman a ngai tawh
zia a tilang a, Biodiesel chuan petrol leh diesel hlang hmanna tam tak a thlak thei a ni. Biodiesel hi
thlai hriak atang mai a siam ni mahse, tangkaina tam tak a awma, a hriak kan hman theihna dang
dang ei siam nana hman theih bawk si te hi a thatna a ni.
Boidiesel tobul:- Biodiesel hman hi thil thar a ni 10 a , hman atanga an lo hman reng tawh a ni.
Biodiesel hmu chhuaktu Rudolf Diesel chuan. Kum 1901 khan Badam hriak atangin biodiesel a
siam a, motor khawl ah a lo hmang tawh a ni. Tichuan hun reilo teah petroleum fuel kan lo
hmang tam zawk in biodiesel hi kan hmang lo ta reng a, tunah chuan hmanlai a an lo tih dan ah
khan kan kir leh a hun in kan mamawh leh tawh zawk ani.
Biodiesel that bikna te:-
i) Diesel pangngaiah awlsam taka pawlh theih a ni a, Petroleurn hi 100% in a thlak thei ani.
ii) Motor khawl tam tak kan hman hluite hi thlak loin a hman reng theih a, tin, khawl thar
siam leh hman a ngailo a ni.
ii) Boruak chhia titlem tu pawimawh tak pakhat a ni, Carbon Dioxide(Co
2
) hi 80% in a ti
tlem bawk a ni.
iv) Boruak chhia siamtu Hydro-car- bons, Aromatics,Sulpher Dioxide leh a dangte ai hian
Petro-diesel hi a hlauhawm zawk a ni
v) Agro kaltlang anih avangin thingtlang a mite tan hna an hmuhna awlsam leh tha tak a ni
bawk.
vi) Biodiesel siam tur hian ,thlai hiiak nei thingkung tam tak- ram awlah phun a ngai a, kan
thingkung phun tamtak te chuan boruak tha siam a, boruak tha tam zawk chuan ram boruak a ti
thianghlim a ni.
vi) Thil siamna khawl hrang hrang Sahbawn, Bio-gas, Power, lam siamna khawl hmun
kilkhawr leh thingtlang zawkah te a awm theih phah a ni.
Suitable Oil seeds:-
India hian thlai hriak nei tam tak kan hman tur kan thar chhuah mek laiin kan
thar chhuah aia tam ram dang atangin kan la lut bawk a ni. Kan thlai thar hriak ei chi te hi eitur
siamna atan a that hle laiin, Biodiesel atan chuan siam chi a ni lem lo mai thei a. Thlai hriak eiloh
chi atang hian Biodiesel hi awlsam taka siam theih leh tha a ni a. Jatropha Curcas(Ratanjyothi)
leh Pongammia Pinnata(Karanjia) hriak te hi an hriak ei chi loh si ah chuan a chin a awlsam in,
Biodiesel siamna atan hian a tha pawl ber ani a. Ram leilung chhhengchhe tak tak karah pawh an
tha duh hle a ni. Leitha leh tuitam an mamawh lo a, lum an mamawh hnema, India ram leilung Sik
leh sa nen hian a inhmeh hle in, kan ram tan hmasawnna ropui tak a ni bawk.
Hralhchhuahna :- Biodiesel hi petro diesel nen hmanna a in zat in a in an reng avangin a hralhna
turah pawh harsatna a awm dawn lo a ni. Thlai hriak nei tam tak chin chuan Petro diesel aiin a
man a lo tlawm thei ang a, mi tam zawkin kan hmang duh zawk ang, Kan intodelha kan thar
chhuah tam poh leh hralh chhuahna a tam dawn avangin sum tamtak kan hmu dawn a ni.
Hman chhinna: Biodiesel hi Motor khawl chi hrang hrang ah hman ni in , motor leh lian
zawkah te, Rel thenkhat bungraw phur chiah te Indian Railways leh Road Transport corporations
chuan an lo hmang chhin in a hlawhtling hle tawh a. Chuvang chuan Petro- diesel te a man a lo
san tual tual avang hian thlai hring atanga fuel kan hmuh hi kan hmang tam zawk dawn a ni.
Ramdang a Biodiesel hman dan :- Ram hmasawn tak tak USA leh Europe ram thenkhat te
chuan Biodiesel hi an ram leilung tana a thatzia an hriat tawh avangin, thlai hriak nei hi an ching
nasa in an hmang nasa hle tawh a ni. Ram dangte pawhin an hman ve theihna tur pawhin hma an
la nasa a, sum lam a tanpuina te pe in, chhiah (tax) pawh an tih tlemsak a ni.
Tawpna:- India ram leilung sik leh sa, lum leh vawt lutuk lo bawk si, ram awl tam takah hian he
thlai hriak nei tha tak hi chin a awlsam hle a. Enkawl a hautak lo in, ruahtui tam tak a mamawh
bawk si lo a, kan ram leilung ah hian harsa lo takin kan chin theih laiin ram dangte chuan an ram
leilungin a zirloh viau lai pawhin harsa takin an ching a. Chuvang chuan kan rama kan chin chuan
kan lo intodelh anga, fuel tlawm leh awlsam zawkin kan hmu thei dawn a. Mi harsa leh
hnuaihnung zawkte tan kawng tha tak a inhawng ang a, kan tana hna tha leh awlsam,
changkanna rahbi a ni bawk dawn a, chu chuan ram a ti hmasawn thei dawn a, kan ram tan a
pawimawh a ni.
WOMEN IN AGRICULTURE IN MIZORAM
R.Zoramthanga
Asst.Agril.Information Officer
Directorate of Agriculture
Mizoram, A izawl.
1. Women in Agriculture (Hmeichhia te loneih a eizawn) tobul:
Kum 1991 chhiarpui neih kum khan India ramah hmeichchhia 406.38 million (Nuai
sangli sawmruk pathum leh singriat) an awmin za zelah 75 chu thingtlang mi an ni a. Hmeichhia
za zel ah 34 ten agriculture lam kawng hawi zawng in hna an thawk.
Hmeichhia te hian Agriculture ah tangkaina an neih rualin Rural Development
Programme ah te leh Programme hrang hrang ah te hian hmeichhe ho bik liau liau a Progamme
duan a la awm ngai lova.
Hei hi hriatpuiin Central Sorkar chuan Women in Agriculture' hi VIII Five Year Plan
hnuaiah a lo duang chhuak ta a, a hmasa ber in India ram State hrang hrang Maharastra, Uttar
Pradesh, Punjab, Haryana, Kerela, Rajasthan leh Himachal Pradesh ah te tan a ni a; a hlawhtlin
em avangin Hmarchhak State 5 (panga) ah te hian enchhin leh tur a duan chhuah (pilot basis) a
ni leh ta a ni. Heng state thlan thar leh te hi Méghalaya, Mizoram, Manipur, Nagaland, Tripura an
ni a. Heng state panga ah te hian District pakhat theuh thlan phawt a, a hlawhtlin dan a zirin
district dangah pawh la chhunzawm zel tur a ni ang. Heng te hi a tobul pawimawh zual sawi tur
chu a ni.
2. Women in Agriculture thil tum te:
1) Agriculture leh a kaihhnawih thil a hlawk leh intunnun nan a hman theih tura thiamna tunlai
zawk leh changkang zawk (technical support) leh thlai chite (input support) pek leh zirtir.
2) Inchhung chetvel leh eisiam dan kawngah hma an sawn nan a zirtir.
3) Bank loan leh tanpuina dang, co-operative society te dintir tura hmalak sak.
4) Lo hnathawktu hmeichhia te pawl a siam a, Chung ho chu agriculture lam a thiam thil
thehdarhtu atan a hmanrua ah a hmang.
3. Women in Agriculture Target :
- Lo enkawllai mek hmeichhia.
- Loneih lam a rorelna a tel ve hmeichhia te.
- Thiamna thar leh lo neih dan changkang zawk seng lut duh chhungkua.
4. Women in Agriculture Agency function dan:
District Level a thawk tur hian Non- Govemment Organisation nise duhthusam a ni a.
Heng NGO te hian Farm Women Group din leh hnathawhna kawngah hma lain mawhphurhna an
nei ang. Agency thlan te chuan heng te hi an nei tur a ni.
- Thingtlang nun hnuaihnung ber thlenga thil hriat.
- Loneitu hmeichhia te nen a inkungkaihna tha tak neih.
- Thingtlang mite mamawh leh harsatna hriatpui.
- Lo lamah leh inlama hmeichhia loneitute hnathawh thin hriatpui.
- Input agencies ten district chhunga hna an thawh thin hriatpui.
- Co-ordinator atan a hmeichhia pawl (Group) neih.
Agency a chunga tarlan tak tihlawhtling thei an awm chuan State Government in
Government of India hriattir in an thlang tur a ni a. Non-Governmental Agency tha tak
thlanchhuah theih an awm loh chuan heng te hi District Agency atan thlan theih an ni.
1) Agriculture University/Home Science College/ICAR Institutes Working with Women Group.
2) District Women Development Agencies.
3) District Agricultural Authorities.
State Department of Agriculture chuan Nodal Agency a nihna angin District level a
hnathawk tur District implementing agency ( a theih chuan NGO) a thlang ang a, sawi tawh angin
an awm loh chuan hmun dang atang pawhin a la thei a ni.
5. Women in Agriculture Scheme a Hmeichhe loneitu (Farm Women) enkawl tu:
District Implementing Agency te hian facilitators 3 an ruat tur ani a. Heng facilitators te
hi Agriculture/Home Science/Other related subject a graduate an ni tur ani. Tin, heng facilitators
te hian an hnathawhna hmun a thil pawimawh, a hniam ber atangin an hre tur a ni. Facilitators te
hian Sub-Division level ah hna an thawk bawk tur a ni. Tin, facilitators te hian Women Group an
din tur ani.
Facilitators te hi kawng hrang hranga training -nei an ni tur a ni a, Facilitators training hi
induction training an ti a, Directorate of Extension, Ministry of Agriculture mawhphurhna niin
State Agriculture University ah emaw, ICAR hmunah emaw neih tur a ni.
- Training chhung hi thlakhat a ni.
- Refresher Course kar hnih awh project period chhungin kumtin neih iah bawk tur a ni.
6. Women in Agriculture a kawhhmuhtu (facilitator) te hnathawh dan:
Women in Agriculture a kawhhmuhtute hi Facilitators an ni a. Facilitators chuan loneitu
hmeichhia te kilkawi in pawlah an siam a, Pawl (Group) khatah mi 20 zel an ni a. Pawlkhat a mi
te hi khawkhat a mi, khawkhat a mi in a daih loh chuan khaw hnaivai a mi an ni tur a ni a, hei hi
facilitators te remchan dan leh thingtlang khua a mi chengzat a zir a ni ang.
Facilitators te hian pawl sawm - pawl khata mi 20 zel awm an din tur a ni a. Chutichuan
facilitator pakhat zel in mi 200 a ho dawn tihna a nih chu. Heng mi 200 te hi 'multiplier effect'
hmangin la punchhoh leh tur a ni. Farm Women Group te hi Krishak Mahila Shakti Samuhas ti a
koh an ni a, District Agricultural Office hnuaiah leh V/C hnuaiah register a ni. Hetiang dan hmang
hian Facilitators te hian hna an thawk mek ani.
7. Mizoram a 'Women in Agriculture Implementing Agency:
Mizoramah chuan Implementing agency atan State Agriculture Department ruat a ni a,
Pawl (Group) 30 siam tur a ni. Tin, district ah chuan Lunglei district, Hnahthial leh a chhehvel
khua te thlan an ni a, hengah te hian Hmeichhe Group (Women Group) thlan chhuah an ni. He
Scheme hi kum 2000-2001 atang a tan in heng khua te hi thlan anni:-
1) Hnahthial
2) Tuipui ‘D’
3) Leite
4) Thiltlang
5) Pangzawl
6) Rawpui.
8. Baseline Survey:
He Scheme Guidelines in a tarlan angin Facilitators thlan 3 te hian Baseline Survey an'
nei tawh a. He Servey hian thingtlang hmeichhe dinhmun kimchang taka hriat sak a tum ber a ni.
He survey report atang hian hma lak dan tur hrang hrang pawh duan chhuah a ni.
9. Induction Training neihdan:
He Training hi facilitators te tan a tih bik a ni a. ICAR Complex, Barapani ah neih ani. He
training ah hian Agriculture leh a kaihhnawih kawng hrang hrangah thiamna leh Technology thar
zawk te zirtir an ni a, chu chu loneitu hmeichhe ho tana la tangkai tur ang ngaihtuah a
programme pawh duan a ni.
10. Mizoramah Women in Agricul- ture Scheme a hmalak tawh dan:
He Scheme hnuai ah hian a ram leilung leh mihring Cheng te azirin hmalak a ni a.
Mizoram ah chuan heng hmeichhe group ho te hnenah hian thlai chi tha leh thar hlawk chi te sem
a ni a. Tin, heng bakah hian hetiang hian hmalak tawh a ni.
1) PIGGERY: Hmeichhe Group ho ten local breed an thlakthleng theih nan vawk chi tha zawk te
pek an ni. Vawk note 8 group 4 hnenah pek an ni a, hengte hi pawl anga enkawlin an buaipui
dawn a ni. He hmalakna hian a tum ber chu nu hote'n lo hna thawh leh thlai thar bakah sum
lakluhna hran an lo neih theihnan a ni.
2) BEE-KEEPING: Group 8 hnenah khuai bawm te pek a ni a, hei pawh hi group hmalakna tur a
tih a ni a. Heng khuai bawm te hi serthlum huanah te dah a ni a, hei hian an income bakah natural
pollination ah a pui dawn a ni.
3)DISEASES & PEST MANAGEMENT: Hmeichhe Group hovin hma an lo lak tawhna (thlai ah bik)
leh he Scheme hnuaia an bul tanna a an harsatna te buaipui sak in field visit te neih a ni a.
Panhnah Ching tute hnenah an panhnah natna enkawl dan te zirtir an ni bawk.
4) FOOD PRESERVATION: Thingtlang nuho te hian an thlai leh thei tharchhuah te a dahthat
danah harsatna an tawk nasa em em a, chumi kawng a tanpui tur chuan Pickle leh Jam siam te, a
tihro dan te zirtir an ni bawk.
5) WEAVING: Nuho ten lo lam hnathawh baka sum an lakluh ve theih nan puantah lamah
training pek an ni bawk. Heta tan hian puantah khawl 2 Group 2 hnenah pek an ni a, a zirtir tur te
pawh lawmman pek a rawih sak an ni.
6) STUDY TOUR: Heng group thlan ho te hi State pawn leh chhungah tour neih pui an ni a, hetah
hian loneih lama hmasawnna turin Agriculture Farm te leh mimal huan nei tha deuh te tlawhpui
an ni.
7) EXHIBITION: Crop Exhibition hi vawihnih Hnahthial hmun ve ve ah neih a ni a, Farm Women
te thlai tharchhuah a tha in kan hlawhtling thin hle a ni.
Heng a chunga kan tarlan te bakah hian thildang dangah pawh hma lakpui tum an ni a.
Tin, hma lo lak tawhna enkawl zuina (follow-up programme) tur pawh kalpui tum a ni. Tunah
result tha tak tak a awm tawh a, he scheme hian a thil tum ber hi a hlawhtlin pui ngei beisei ani.
11. STUDY TOUR NEIHPUI DAN:
‘A’ RAMCHHUNGAH:
1) Neihbawi Agril.Farm
2) Thingdawl Agril.Farm
3) Kolasib leh a chhehvel ARC area
4) Saihapui MIP Land Development.
5) Tuichhuahen Land Development
6) Champhai WRC Fams.
Ramchhungah hian loneitu hmeichhia 25 zinpui an ni a, facilitator pahnih in an hruai ani.
‘B’ RAM PAWNAH:
1) Charighat Vegetable Farm, Assam.
2) Organic Farm, Suklabaido, Assam.
3) Sikkim (Gangtok)-a Agril.Farm hmun hrang hrang ah.
4) Shillong, Meghalaya, ICAR Complex fanpui a ni.
Ram pawnah hian loneitu hmeichhia 16 zinpui an ni a, Facilitator pahnih in an hruai ani.
12. CROP EXHIBITION NEIH DAN:
Heng te hi loneitu hmeichhia ten an thlai thar ngei Exhibition item an entir thinte chu
ani.
1) CASH CROPS : Coconut, Fu, Balhla, Mizo la, Panhnah leh Kuhvarah te.
2) CEREALS : Buh (a fai leh a hum), Vaimim leh Puakzo te.
3) FRUITS: Ser, Sertawk. Serthlum. Nimbus Zammir. Thingfanghma,Lakhuihthei, Tengtere,
Sapthei leh ram thei chi hrang hrang te.
4) LEAFY VEGETABLES : Antam chi hrang hrang, Maian, Zikhlum, Parbawr leh Brocolli te.
5) OTHER VEGETABLES: Mai, Mai pawl, Bawkbawn, Samuwk, Bal, Kawlbahra, Behlawirah,
Iskut, Bean, Bekang, Chhawhchhi, Tomato leh Bete te
6) SPICES & CONDIMENTS : Hmarcha chi hrang hrang, Sawhthing, Lengser, Pardi, Bahkhawr, Zo
purun te.
7) PRESERVATIVES: Pickles chi hrang hrang leh Jam chi hrang hrang te.
A pumpui a Group ti tha te, Display tha leh mawi tan -lawmman 1
St
Prize Rs 5OO/-, 2
nd
Prize - Rs. 300/-, 3
rd
Prize - Rs. 200/- leh Exhibition atel ve him hrim tan Participatory Prize -
Rs.200/- kan pe thin a ni.
14. Mizo Hmeichhia te hnena thu chah:
Hmanlai kan pi leh pu te atanga tun hun thleng hian Hmeichhia te hi ei leh bar zawnna
kawnga mi pawimawh leh loneih lama mi tangkai an ni a. Chuvang chuan he Central Scheme
pawimawh tak leh tha tak behchhan hian kan Mizo hmeichhia te hi loneih lamah hmasawnna tha
tak an neih an duhsakpui awm em em a. Kan ram ( Mizoram) ei leh barah a lo intodelh theihna
hmanrua chu hmeichhiate an ni tih hrereng ila, Loneih lamah hmasawnna kan neih theih nan tan
la sauh sauh turin hmeichhia te ka chah duh a; tan la uar sauh sauh turin ka ngen bawka ni
THAWHRIM CHU CHAWLHNA NUAM A NI
Rev. H.Lålrinmawia
Leader,C.K.T.P.
Bungkawn.
Tukina kan thupui "Thawhrim chu chawlhna nuam a ni" tih hi Zoram mamawh tak a ni.
Kan ram dung leh vang han thlir velin thawkrim lova chawlhna zawng kan pung ta zel em ni aw!
tiin a ngäihtuah theih ta. Sum leh paia intlansiakna a nasa a, thawk lova sum hmu thei chu mi
vannei ah kan ngai hial ta mai. Corruption do kum puan a lo ngai tahial te hi engtizia nge ni ta.
MUP hialin Corruption do an puang ta ni. Thawhrimna tel lova hausak, nawmsak leh hahchawlh
kan duh vangin Corruption a hluar ani ngei ang.
Kristiante thil thlir dan tur tehna pawimawh ber chu Bible anih avangin Bible thlir dan hi
thlir dan dik ber a ni ang a. Mihring chuan ama duhthu ngeia Pathian dan a bawhchhiat hlima
Pathian thu lo thleng chu- i dam chhung zawngin rim taka thawkin a rah chu i ei tawh ang"
(Gen.3:17) tih a ni. Thutiam hlen thin Pathian thu ani. Pathian thu hi mihringin atha atih zawnga
a dah rem mai mai chi a ni lo. Kan duh emåw duh lo emaw, ei hmu tur chuan rim taka thawh a
ngai ta phawt a nih chu.
Mihring nunah "Crisis" a awm a, Pathian malsawmna kan dawn avanga buäina leh
harsatna lo thleng thin a awm a, hei hi "Developmental Crisis an ti. Malsawmna min petu-in
buaina leh harsatna a pe tel lova, a dawngtute ah buaina leh harsatna a lo thleng thin ani.
Thuhriltu chuan "Pathianin tluang taka nung turin mihringte a siam a, anni erawh chuan an ti
khirhkhan zo vek ani tih hi" (Thuhriltu 7:29) tiin a sawi a. He malsawmna lawmawm tak dawng
tur hian thawhrim a ngai a ni. Tunlai khawvel hmasawn zel dinhmunah hian rim taka thawh tur
hna peng erawh chu a tam ta a, chempui leh tuthlawh hmanga malsawmna haichhuah te,
dawhkan leh thutthleng nuam taka thawh te, khawlai leh boruak lam thleng pawh a thawh tur a
lo tam ta. Mahni hma zawn theuhah thawh tur tam tak a awm a ni.
Tunlai Zoram dinhmun han en hian kan thil thlir dan dik tawk lo a awm ta deuh em ni?
Thalai hnathawh tur nei lo kan tam ta. Kan chhehvel ram leh State atangin mi tam tak, mi ina
awm leh inhnuai luahin an awm a, Muslim kutpui a lo thlen meuh chuan Lammualah sing tel
dawn lai an pungkhawrn mai a ni. Khanga pung ho te kha nitina hnathawh tur hmu an ni a tih
theih awm e. Mi hausa te hian kan thalaite hi hnathawkah an chhawr duh lova, midang an duh
zawk tihna nge? Heng mite atangin hnam thatchhia kan ni ngai lo, lal rorel lai pawhin thalai
hnathawk lova ina awm te chu lalin a zawt chhuak a, dam reng hna thawk lo nih chu a zahthlak
tawp a ni. Tunah hian hna thawk mang lova hausa, nuam tawl thei ngaihsanna a hluar ta deuh a.
Hengte hian thalai leh thangthar zelte a hruai khawlo deuh a ni awm e. Kan Bible chuan
"Tupawhin hna a thawh duh loh chuan ei pawh ei suh se (IIThes. 3 : 10) a ti a, "Hnathawktu chu a
hlawh hmu tlak ani (I Tim.5: 18) a ti bawk a. Hna kan chhiar dan adang ta deuhte pawh a ni ang e.
Mahni hma zawn theuhah taima tak a thawk tura tih kan ni theuh mai. Hei hi i chhinchhiah the
ang- Thawhrimna tel lova hausakna te hian hlimna a thlen tak tak ngai lova, nun hahchawlhna a
keng tel lo. Taksa a thauvin a mum tha a ni thei e, thinlung hahchawlhna a thlenngai lo a ni.
Thiamna leh finna lo pung zel te hian khawvelah hahchawlhna min siamsak mai dawn lova, a
tipung hial zawk a ni. Kut dawngdah chuan retheihna a thlen thin a, mi taima kut erawh chuan
hausakna a thlen thin.( Thuf. 10:4).
Thufingte 14:23 ah chuan "Thawhrimna zawng zawngah hian hlawkna a awm a, ka a
sawi mai mai erawh chuan tlakranna mai a thlen a ni" tiin a sawi a. Thawhrimnaah pawh a tha
leh tha lo a awm ngei ang. Vantlang tana inpe em em, mahni in lam hna pawh thawk mümal hman
lo khawp a rima thawk thin mi tam tak an awmin ka hria. Tunlaiah phei hi chuan ram leh hnam
damna atan chhun leh zan chawl lova thawk, hlawh phut hauh lova beitu te avangin damna kan
chang mek a ni, a va lawmawm em. Kan thawkrim dawn a nih chuan kan thawh tur hna kha hna
tha a nih a ngai ang. Rim taka kän thawh tur chu thlan uluk a tha hle dawn a ni. Pathian
duhzawng hna, vantlangin apawm theih hna kan thawk ang a, hahchawlhna kan hmu ang. He
khawvelah hahchawlhna zawngin rim takin kan thawk thin. Lal ropui leh hausa bera an sawi thin
Solomona meuh pawh khan he nun hi a lo zawng nasä tawh a, nuamsip bawl ching a, a uäiin a
intihhlum ä tum a, in ropui a sa a; grep huan a siam a, dil tha leh ngaw nuam a siam ran ruäl tam
tak a nei bawk. Tangkar leh rangkachak a lakhawm a; zai mite a khawm a, mipa fate
lawmzawng hmeichhe tam tak a thlang a, a mit it zawng apiang a hlah lo. Hahchawlhna tak tak
erawh chu a thleng pha lo. A thawhrimna erawh chuan hlimna a siamsak a, "kå thawhrimna
zawng zawng avangin ka thinlung a lawm" ati a ni. "Mihring tan chuan ei leh in te leh a
thawhrimna rilru tihnawm te aliama tha a lo awm lo" (Thuhr.2:24) tiin a sawi a, Thawhrimnaah
rilru tihnawmna a awm tih a hria a ni.
Awle, kan ram pawhin Pathian malsawmna kän dawng nasa em em mai, In leh lo ropui
tak tak te kan nei a, kah bedroom nuam leh changkang tak tak te hi a ropui ngawt mai. Khumah
mutna dup tha pui pui nen kan khum man ringawt pawh a tam, mi rethei dinchhuahna tham
ngäwt tur delh bet chhungkua kan tam awm asin. Kån mut a tui chuang mang lo a niang. Mihring
nun hahchawlhna tak tak chu khum ropui leh nuamah a awm lo, sitting room set man tamah a
innghat lo. Chaw ei tuina pawh chaw leh a hmeh lam a ni ber lo, Thuhriltu vekin ''Thawkrimtu
chu a ei tlem emaw, a ei tam emaw a mut a tui thin" (Thuhr, 5: 12) a lo ti leh tlat mai. Mut tuina
pawh thawhrimna atangin alo awm thei a nih chu.
Pathian rawngbawltute nunah pawh hian zirtur tamtak ka hmu thin. Missionary te ram
thin ramro-ah, tawnghriatloh kara rim taka thawk thin te hi neksawrna karah, tawrhna tam tak
karah chhel tak leh taima takin chanchintha an hril a, thihchilh atul pawhin an thihchilh mai
bawk a. Khaw lum leh natna in a tihbuai reng, an rawngbawlsak ten an tihduhdah pawha thawk
tlat thinte nun hi nun awhawm a va ni tehlul em! An nunin hahchawlhna a hmu a ni. An
chhandamtu Lalpa hna, hna tha rim taka an thawk thin hian an nun a chawikang a, hrehawm hle
dawn a kan rinpui lai hian thawhrim avanga chawlhna nuam ram an lo thleng reng zawk nia
mawle. Ram chhungah nuam takin kan awm nia kan hriat laiin nun hlimna thuruk vawng tlatin ni
sensa hnuaiah hlim takin an hun an hmang thin a lo ni. An thawhrimna lawmawm chu he leiah
ngei hian an tel nghal a, vanah a la zual zel dawn lehnghal. Zirlai chuan a zirlaiah rim takin thäwk
rawh se. Sikul kal, leh University kal nih te a nuam a, a taka zir erawh chu a harsa duh viau. Zirna
hmuna nitina kal thin zirlai number a tam, tih täk meuha zirlai te zir a, hlawhtling ngei tura beitu
nih a pawimawh, Nu leh pa tamtakin fate zirnä turin sum kan ui lo, puk chawp pawhin an fee leh
mamawh kan ngaihtuah tang tang thin. A hlawhtlinna tur erawh chu Zirlaiah a innghat lian Zirlai
rim taka zir thinte chuan kum tawpah result lawmawm an dawng a, an thawhrimna avanga
chawlhna nuam ram an thleng thin. Zirtirtu in taima taka a zirtir chuan zirlai a hlawhtling a, chu
hlawhtlinna chu zirürtu nun hahchawlhtir tu a lo ni ve leh thung thin.
Loneitu, huan neitu pawhin athawhrah hlim taka a seng theihna tur chuan thawhrim a
ngai thin. A rah seng nghal mai a ni ngai lova, kum bul atangin kum tawp an thlir a, a tawpa rah
seng tur an thlir tlat avangin ruahsur leh nisa in a dang zo lova, taksa nuam lo naranin hna a
thulh tir ngai lo. Chutiang taka miin a beih chuan a rah a seng a, a thlantui luang zawng zawng te
theihnghilhin hlim takin a thawhrim lawmman a tel thin. Infiam mi pawhin lawmawm a dawn
theih nan a inbuatsaih a, infiamna tha taka a hmachhawn theih nan a thawkrim thin a, lawmman
a dawng nge nghe thin.
H.Boran chuan hla thu mawi tak a lo phuah chhuak a, "Thawk zel la i thawhah lawm
rawh, Thawhrim chu chawlhna nuam ani," tiin. Paula chuan Timothea hnenah "Lo neitu
thawkrim chu a rah chang hmasatu a ni tur a ni" (Il Tim.2:6) a ti a. Thawhrimnaah hian
hahchawlhna nuam a awm a, thawhrimna chu a hlu a, dehchhuah dan fello chu a riral thuai thin,
Heng zawng zawng aia ropui zawk chu rilru leh thlarau hahchawlhna hi a ni a, Lal Isua hnenah
a awm. He khawvelah hian nei erh urh mah ila, rilru leh thlarau a hahchawlh loh chuan nun a
nuam tak tak lo. Rawngbawlnaah pawh hian a thawkrim apiang an hahchawl a, thuthluang nun
tihte kan sawi uar hle. Pathian thu a thuthluang nun chu tih tur nei lova vah kawi mai mai,
rilrem zawngte nena inbawkkhawm a phul nilen mai mai a ni lova, thuthluang chu a awm hle hle
thei lova a phe sek a, a thawkrim thin a ni. "Thawk _zel la i thawhah lawm rawh, Thawhrim chu
chawlhna nuam a ni.
"A HOLISTIC APPROACH TO BAMBOO FRUITING & FAMINE
(2007-2009) IN MIZORAM
R Thansanga
Director of Agriculture (retd.)
6th June, 2005.
The most common species of bamboo, melocanna baccifera, melocanna bacccifera, called
'MAUTAK' in Mizo which contributes about 95% of the growing stock of bamboos an interval of
48-50 years. This phenomenon is called 'MAUTAM' in Mizo which was always accompanied by
Famine due to upsurge of rodents population particularly of 'Rats'. The last' MAUTAM? took
place in 1958-1960 in Mizoram. Based on the outcome of the research conducted by Padma Shri
C.Rokhuma, Mission Vengthlang of Aizawl, bamboo fruits constitute a good food and
nourishment with high calorie for rats which multiply themselves in thousand in no time. Then
they attack paddy fields and devour the grains rapidly in the jhum lands without sparing even a
single panicle.
It is happened that during the last 'MAU TAM' so many jhum paddy fields of the whole
village were over-run & completely devastated by the massive devouting rats outright as if it
were carried away by the whilwind which stands a mystery.
Bamboo fruiting (MAU TAM) and miné (TÅM) åre co-incident.
Let us see the present position of bamboot vegetation in Mizoram as follows :-
1. Geogråphic area - 21,087 sg.Km.
2. Forest cover - 15,935 sg.Km.
3. mboo forests - 6,447'sq.Km
(31% Of the geographical area)
4. Bamboo species - 22-26 nos.
The popular ones are:-
(i) Mautak (Melocanna baccifera)
(ii) Phülrua (Dendrocalamus hamiltonii)
(iii) Rawhthing (Bambusa tulda)
(iv) Rawnal (Dendrocalamus longispathus)
(v) Råwthla(teinstachyum dulloca)
(vi) Chål(Pseudostachyüm polymorphum)
(vii) Phar (Arundinaria callosa)
(viii) Tursing (Dendrocalamus strictus)
(ix) Vairua (Bambusa balcooa)
Flowering ang fruiting of species other than MAUTAk' is not that conspicous towards
causing devastating famine save for seeding by nature.
The utility of bamboo is plenty. Bamboo industries can come up with many varying products
such as bamboo mat ply/board, chop sticks, agarbati sticks, bamboo shoots, bamboo furniture,
bamboo vinegar for insecticides etc.
Taking advantage of natural death and the regeneration with natural seed
propagation/dissemination, we have to evolve suitable strategies towards a holistic approach to
counter and solve the emerging problems and make the best use of the natural phenomenon in
order to derive maximum benefits for the rural poor in the villages.
'A' Measures suggested for further propagation and multiplication of 'MAUTAK' :-
Being an important indigenous species, it will be most advantageous to multiply 'MAUT
AK' population in great earnest for which actions may be taken as follows :-
l) The bamboos should be allowed to flower and fruit freely as many as possible.
2) Commercial exploitation of ' Mautak' bamboos should be avoided as far as possible before
fruiting and har- vesting of bamboos should be done only after the fiuits are ready for seed
purpose for further propagation.
3) It should be aimed at expenditure the existing bamboo forests after 'MAUTAM' so as to cover
0% of the total areas of Mizoram (i.e around 10,000 sg.km.)
4) Bamboo link roads constructed by the State Government under 'Baffacos' should be
fullyutilized for quick transportation of bamboos harvested soon after mature fruiting and fruits
dropping.
5) Number of fruits (seeds) required forplanting 10,000 sq.km. comes to 62,50,00,000 nos. @
625 nos. per hectare). This requirement should be met invariably (vide baffacos, 2004- 2005 to
2008-2009 issued by the Planning Department at page no.91 ) from the nature fruits in Mizoram
it- self.
'B' Measures suggested to combat and sustain the Famine:-
1) The intensity of famine by this time is expected to bring less suffering to the people of
Mizoram compared to 1959 famine due to the fact that dependence on local produce of rice is
very much less than before. Till 1959 famine the erstwhile Mizo district of Assam State was self-
sufficient in ice and there was no import from out- side the District. In other words the people
ofMizoram were fully dependent on Jhum Rice. At present 2/3 of the annual requirement of rice
comes from Food Corporation of India.
Therefore, the State Government have to have a buffer stock of one third requirement in
addition to the normal annual import of rice from P.C.I. to contain the impending famine.
2) Road communication net-work has been improved tremendously by now by manifolds
compared to 1959 which will facilities movement of food grains in the rual areas. However,
maintenance works of the existing roads may be given top priority particularly in rainy season
from 2006 A.D onwards.
3) So far no specific disease in epidemic from had been experienced from the earlier occasions of
'MAUTAM'. Howe ever, with the emergence of so many types of diseases since then, the State
Government may take precautionary measures to meet any such eventualities of epidemic dis-
eases that may invade the State all on a sudden as a result of the surging population of rodents
mainly of rats.
In the previous 1959 famine, the dying rats of slugging movement bred lice on their
bodies which were peeked by birds with their beaks as predators. In absence of bird population
as of today, there is every possibility of out-break of diseases, perhaps in epidemic form which
should be contained effectively.
'C' Conclusion:-
'MAU TAM' should not be viewed as a disaster. It should rather be taken as a divine
blessing. Bamboo plantations should be created under Farm Sector for which cropping patterns
should be formulated as per the land capabilities and the need of the farmers. Bamboo farms will
be industrialized to generate sound income to the rural poor and to each foreign exchange for the
State as a whole.
May '2007 MAUTAM' bring prosperity to Mizoram.
KHAUPUANG LEH AN SULHNU
H.Joela
S.O-Cum-S.A
Loneitu chhuak hmasa July-September, 2004 ah khan Khaupuang rawn awm dan
ka rawn tarlang nel nuala. A thupuia ka hman "Hrileng aia hlauhawm" anihna lai hmuhtur a
awm miah lo mai a. Khawlha remtu ten an lo hmuh hmaih a lo ni awm a. A chhiartu zawng zawng
ten lo hrethiam hram turin ka ngen a che u.
Awle, kan sawi tak ang khan Khaupuang hi thlaler atanga rawn intan anih thu kan hria a.
Thil in hmehlo pawl tak a ni in ka hria. Pawi an khawih theih dan kan hriat thiam theih nan
sulhnu an lo neih tawh te tarlanna nei ila a tha ang e. Anitaka, Khau hi rannung tlawmtak
naupang pawhin awlsam taka an hmeh hlum theih mai a ni a. Mi a sehna thei lova, Khuai angin
mi a zuk nathei bawk hek lo. Kan eitur mi an chuhpui ngailova, kan ranvulhte an khawihbuai ngai
der bawk silo. Chutichung chuan rannung malkhaiah chuan hringfate chunga chhiatna thlentu ah
a chungchuang lurh mai a. A pheikhawk hrui phelh tlak an awm lo a ni ber mai. Kum 2004 ah
pawh buaipui ngai khawpin an la awm ta fo mai. Kumin 2004 kum laihawl velah pawh khan kan
ramah pawh buaipui ngai lek lekin a awm ve kha, An pawi khawih tawhte kan sawi tur hi hlawm
hnihin then ila, chungte chulndia ram bikah leh khawvel ram dangah.
(a)lndia ram pawn khawvel ram dangah: Khawvel history-ah Khau puang chungchanga ziaka
hmuh theiha awmah chuan Aigupta ram atanga Pathianin Israel fate a hruai chhuah dawn khan
Aigupta ram lal Pharo-a luhlul leh rilru sak tih nemna turin Khaupuang hman a nih kha. Hemi
tuma Khaupuang hi tunhma ah leh tun hnu ah pawh a aia nasa la awm lo leh awm tawh ngailo tur
a ni bawk a. Han mitthla ve chhin mah teh. In pakhat lek pawh nilo leh khawpui pakhat lek pawh
niloin; Aigupta ram pumah khan chhun pachangah van boruak an dap phui vek a, inchhungah
pawnah pawh han hawi vel mahse khau lo chu hmuh tur a awm lo. Van boruak an kharphui vek
avangin awkin ni a lem lai ai maha nasain khua a thim a. An bul ami pawh an hmu thei lo. Hetih
lai hun hi suangtuahna mitthla atanga ka thlir kir chuan mangang au thawm lo chu hriattur a
awm ka ringlo. Tap thawm leh ringtaka thinrim authawm karah kel be chuah chuah te, bawng bu
leh vawk ngek ri in a lo pawlh ngei bawk ang. Chhungkhat pa ber tan alu hai thlak duh ngawt ang.
An Lalpa Pharo-a anchhia an lawh nasa hle bawk ang. Hemi hma lawk hian rial nasatak a rawn
tlak avangin an thlai leh thei kungte, an ran vulhte leh nungcha tam tak a deng chhia a. Ransa
thiruang thenfai an zo fel deuh chauh a ni mai thei a. Hetiang taka tawrhna an chunga a rawn
thleng leh ta mai chu hriatthiam a har duh khawp ang. Darkar hnihkhat lek chhung in an bul vela
hnim hring hmuh tur awmlo ta mai chu, an buai dan tur chu i hriatthiam theih mai ka ring.
Khaupuang umbo a nihhnu a, an hawi kual vel makti hmel hmuh a chakawm ngawt mai. Hetih
hun hi kum 5500 vel liamta 3500 B.C vel nia chhut chhuah a ni a. Hemi hnu kum zabi engemaw
zat hnuah Joela ziakah tarlan a ni leh a. "Pomgranet theikungte, Tum te leh Apple thei kungte chu
a chuai ta …………… atangte chu a filh var veka" tih thu kan hmu leh a. Khaupuang te hi an tam
thei thin hle a ni ang, Jeremia, Isaia leh ziak dangah thil tam tak chhiar harsa tham khawpa tam
tehkhin nan an hmang vek a ni. Hemi hnu hian Alexandera'n India a rawn run hnu Kum 100-na
(B.C 225) ah khan rawn awm lehin nungcha tam tak in an thihphah a. Hemi tum hian mihring
nuai 8 aia tam riltamin an thi a ni. Hei hi nunna chan zat tarlan na hmasaber pawl a ni in a lang.
Heta tanga Kum 600 hnu (591 A.D) ah Italy ramah an rawn lang leh a. Hemi tum hian
Ran vulh nuai hnih chuang zet (Ransa leh Sava tiam lovin) ten nun an chan. Mihring nuai hnih
chuang an thi bawk. Kum 1613 A.D khan France ram kilkhat atangin an rawn lang leh thut mai a.
Mihring finna alo sang ta deuh bawk a, nunna chan tih tham sawi tur a awm lo. Amaherawhchu
Bawngrual 4000 kum khat chawm thei tura ngaih chu nikhat thilthu ah an vai hma vek mai a.
Thlai chin tam loh lai a ni hlauha nungcha tlem azawng chauhin nunna an chan a ni. Ziaka hmuh
theih atanga an tam ber tum ni a an hriat Chu, Kum 1784 kuma Africa khawmualpui chhimlama
Khaupuang a ni a. A tlem thei ang bera an chhut chhuah pawhin Tluk leh Dingawn Singthum aia
tlemlo niin an a ni. Mel killi 2000 (2000Sq.m) ram chhunga hnah hring awm reng reng chu an ei
kawlh vek a. Hemi tum hian vanneihthlak takin khawmual an chim thui hmain, thlipui tlehin
tuifinriat lamah a len lut hlauh mai a. Tuifinriatah an tla hlum vek a. An ruang hi tuifawnin
Vaukamah a rawn hnawl chhuak a, Tuifinriat kamah chuan an ruang chu ft.4 zeta sangin a intiang
thla zui mai a. Hetianga an ruang tling khawm hi mel 50 (Km 80) zeta thui hmuh tur a awm a ni.
Kum 1889 khan Nile lui phai kuamah an rawn lang leh a. An thlen chin a mi chu thing
hnah lah an ei fai hneh khawpa. Ram Sazu leh thehlei hote chu riltamin an thi teuh mai a. Hei
vang hian rul engemaw zat chu riltamin an thi bawk a ni. Kum 1900 kan chuan chhuah tak hnu ah
chuan mihring finna a lo sang a, an chanchin rei tak an lo zir tawh avangin tunhma ang em a
tawrhna nasa a thleng ta meuh lo. Kalkawng alo tha ta deuh bawk a, Khaupuang vanga harsatna
pawhin rei an daih ta meuh lo. Kum zabi 20-na (1900-2000) kan chuan kai hnu ah chuan 1949,
1958, thenkhatah an rawn lang leha, tunhma angin mihring nunna chan sawi tur tam awm
tawhlo mahse, a nghawng a nasa em em zel a ni. Ran vulh leh ramsa tamtak riltamin an thi a.
UNO-in hma a lakna zarah chawp leh chilha nun chan awmlo mahse, a sulhnu-ah hian
mitamtakin a hnu lamah an thih phah tho niin alang. Ram pilril leh kawng awm that lohna
hmunah chuan an la khawih pawi thei hle tho a ni. Khaupuang a rawn awm hian a nilo berah
pawh an thil tih chhiat hi Cheng vaibelchhe singkhat aia tlemlo ang hu ani. Ziakin an chhutchhuak
a ni. An rawn lan tawhnaahchuan rhihringnüaihzæchuangin mitthi tayk zia)wti ilaasual lovang.
Nikum hmasa lawk 1986-87 khan Africa khawmualpuiah an rawn lang leh a. Hemi
hmalawk 1985 khan khawkheng avangin Nungcha engemawzatin an thih phah a. Heivang hian
nasa takin tam a tla a, nunna chan pawh an awm nual. UNO an phibuai nasa hle a ni. Hetia chhiat
an tawh nasat nen, a rawn belhchhah tu ang hrimin khau a rawn puang leh ta vak mai si a. Hemi
tum pawh hian avan dapin an dap a. Ni eng pawh an khar thei hial a ni. An sulhnu chu Discovery
channelah an rawn tih lan thin hi. Ran vulh leh ramsa leh sava an thi hnem em em a. Ran vulh thi
zat hi singnga aia tlemlo an ni a. Mihring pawhin an tuar nasa em em a ni. Hemi tum hian thlaler
khau bakah thlai mal tlat ho leh khauphar hote achikima hmuh tur a awm an ti. UNO in a ngenna
avangin ram changkangin thlawhna leh damdawi nen an rawn suat pui a. Chuti nilose chuan an
khawihchingpen hneh hle ang. Keini Zoram ang tiat lek te hi chu an rawn kapzut duh tawk leh
kan ni mai thei a ni. He chhiat tawhna hian a nghawng thui hle mai a. Africa mihang ho chi leh chi
in huatna ala na thei thin hle a. An khawtlang nunah dan leh hrai fel tak an nei lova. Mingo hoten
sal (slave) anga enkawlin an awp bet a. An nin an chhuahsan hnu ah an duh thalin an khawsa ta a.
Khawtlang hun leh sakhuana lamah inkaih hruihna fel tak an nei silova. Ram pum mai khu
Lunghlu leh rangkachakah an hausa a. Nimahsela, anhausakna hi ralthuam lei nan an hmang
zova. Mipui an rethei em em a ni. Indo an hrat avangin an thawk thei lova. Tam mangang hote tan
tanpuina pek thlengin a harsa a. Kawng mumal a siam theihloh a. Natna mak tak tak a tama
mithiam an tlem bawksi nen, harsatan tawh hlek chuan a sawhkhawk a thui thei em em mai
thin a. Tuna kan sawi Khaupuang avang pawh hian an tuarna chuan vawiin ni thlengin nghawng
ala nei ani. Hetiang taka rannung tlawm täk, amala lak hran ngat phei chuan a hlauhawmna lai
sawitur awm reng reng silo hiän hetiäng taka pawi a khawih thei hi thilmak a tling a. Mithiamte
pawhin a ngaihna an hre biklo. Chuvangin, Africa ram mithiam tlemna hmun indo hrat tak bawk
si ho te khu chu, Kum zabi 20-na, space age-(Van thengreng lamah kan ngaihtuahna kän hmang
tawh) kan tih låi pawh hian, Khaupuang thin hote zahngaihna hnuaiah an la kun reng a ni kan ti
thei ang.
India ram bikah: .Hemi chungchanga ziaka chhinchhiah hmuh theia a awm chu, Kum 200 kalta
atangin a ni a. kum 1812, 1821, 1834, 1843, 1863, 1869, 1878, 1889, 1896-1897, 1901, 1903,
1912-1915, 1922-1931, 1940-1946, 1951-1955 leh 1962 ah te khan büaipui ngai khawpin ån lo
awm tawh a ni. Henghote hi ram pum huap nilovin, a kah paha hmun thenkhata thil thleng lak
khawm a ni. India ramin Independent a hmuh hnu ah chuan sawi tur ä awm ta meuhlo.
Amaherawhchu, 1900 hnü lamah pawh a tlem lütuk lemlo tih érawh kan hmu thei anga. Thiamna
a lo sang a in biak pawh a awlsam avangin pawi an khawih nasalo a ni mai awm e.
Tumkhat chu : Kum 1962 a rawn her chhuaka, vawkhniahzawn thla kan hmangral tep tawh a.
Dt.28, July, 1962 tukah chuan beisei aiin khua a thianga, khua pawh a lum ang reng fu mai. Office
Babu leh Babi hote pawh chhun chaw ei tumin an in buatsaih tan mek hlawm a. Chutihlai tak mai
chuan National Physical Laboratory hmunpuia Radar (Hmelma thlawhna lo thlithlaitu) khawl
enkawltu chuan ralkhel dar a hmetri ta vak mai a. An han chhui chiang a, ni eng hliahthim
khawpa tam Khaupuang chuan Delhi khawpui lam an rawn pan lo niin, mel 60 leka hla ah an lo
awm tawh reng mai a lo ni a. Hengho hi Delhi khawpuia lut lovin an khalh let a, Pakistan ram
lamah an rawn chhuahna Thar Desert hrulah um thla zelin Tuifinriatah um lutin an dangbet thei
ta hram a. Ram inngeihlo ber India leh Pakistan hote chu khawmual leh boruakah he Khaupuang
dang bet tur hian an thawkho zar zar a ni. He Khaupuang hi rampum huapa buaipui ngai awm
chhun a ni ta. A hnulamah hian a kahpahin khawimaw laiah chuan sawi tur ting chu a awm bawk
na a, nunphung khaihlak tur khawpa tam sawitur a awm ta lo. Kan State chhungah ngei pawh
hian nikum lawkah pawh hmuh tur a awm a. Kum 1993-ah pawh khan Sairang chhehvelah
pawikhawih tham an awm hman a. Loneitute bengvar avangin rang taka bawhzui anih avangin
pawi an khawih hman talo. Rual U deuh zawk te chuan sawitur an hriat ngei ka ring hlawm a.
Sawitur hria chuan rawn iak hlawm teh u.
COFFEE NURSERY SIAM LEH ENKAWL DAN
K.Laltlanmawia, M. Sc(Agri.)
Asst.Extension Inspector
Coffee Board, Kolasib.
COFFEE CHANCHIN TLANGPUI: Arabica hi Ethiopia ram bung pakhat Kaffa ramhnuaia an hmuh
chhuah a ni a. A that duhna ram leilung chu hmun sang deuh 1000-1500 mts, kum khata
ruahtui 1600-2500mm vel tlakna leh ramlum lutuk lo 15-25°C vel hi duhthusam a ni a. Mizoram
ah pawh a tha duh hle a, hlawhtling takin a chin theih ani. Arabica hi variety chi hrang hrang
12(sawmpahnih), Central Coffee Research Institute (CCRI) Karnataka atangin huan neitute chin
turin siamchhuah a ni tawh a. Chungte chu Selection (Sin)- 1, Sin -2, Sin-3 (S.795), Sln 4
(Cioccie, Agaro, Tafarikela), Sln 5, Sln 6, Sln 7 (San Ramon hybrids), Sln 8 (Hybrido
de Timor), Sln 9, Sln 10, Sln I I leh Sln 12 (Cauvery). Tuna Mizoram a kan chin uar
ber leh Coffee Board atanga kan pek chhuah ber chu Sln 12 (Cauvery) hi a ni a, han sawi
chipchiar deuh ta bik ila.
Cauvery (Sln 12): Cauvery hi India ram ah chuan kum 1985 atangin chin uar tan a ni a. A kung
a buk duh hle a, a zarpui (Primary branches) pawh a zing bik hle a, kung puitling pakhat ah
zarpui 30-40 vel lai a nei thei a. Chuvangin Arabic variety zingah chuan a rah a hlawk ber a, 3000
Kgs per hectare thar chhuah theih ani a, enkawl that phei chuan 6000 Kgs per hectare lai te pawh
record a awm a ni. A thar hlawk ang bawkin enkawl that a pawimawh hle a, heng leitha/bawngek
pek te, huan samfai that te, a zar hun bi tha taka hlawi te, natna leh rannung eichhetu laka ven leh
a zar hlim tur (shade) te pawh uluk taka tih vek thin tur a ni a, enkawl that loh chuan kum reilote
ah an thi mai thin.
Robusta (Coffee canephora): Robusta hi Central Africa a hmuhchhuah a ni a, Arabica aiin a lian
zawk a, a hnah pawh a hlai in a hring dal zawk a, ram lum (20- 30°C) lama chin chi a ni a,
kumkhat ruahtui 1000-2000mm vel tlakna ah leh ram san zawng (Elevation) 500-1000 mts
velah a tha duh a. Central Coffee Research Institute (CCRI) atangin Robusta variety chi hrang
pathum tih chhuah tawh ani a, chungte chuSe1ection 1 (S.270, S.274), Sln.2R (BR series leh
Sln.3R (CxR) te an ni a. Heng zingah hian S.274 leh CxR te hi chin uar ber te an ni.
Coffee hi a rah (Seed) atang leh a zung (Vegetative propagation) te in hi mitin tan a, tin,
Arabica te ang mahni ang chi ah phei chum nihna dik tak (true to type) kha an nih chhuah
pui/than chhuah pui theih avangin a pawimawh hle.
COFFEE CHI THA A PAWIMAWH: Coffee huan hlawhtling taka neitur chuan a chi tha a
pawimawh hle a, a rah hmin lutuk te leh hmin tha lo te phei chu kui loh tur a ni a. Coffee Board
atanga a chi tha siamchhuah ngei lei a, mahni a nursery a kui a intodelh ngei a pawimawh hle a.
"Thlai dang ang a hun rei lote chhung atan anih loh avang leh kan tu leh fate thlenga rochun tur
anih avangin a hun laia sum leh tha insen pawh ve a tul hle a ni. Coffee Board, Kolasib atangin a
chi tha Rs.150/- per Kg in lei theih a ni a, October ah dilna siam a, November/December thla ah a
chi lak a, December/January ah te kui hman ngei tura inbuatsaih lawk tur ani.
NURSERY HMUN TUR: Nursery chu thing lian pui pui zar hlim hnuaiah siam tur a ni lova, van
inhawng zau laiah a chung zar a siam tur a ni a, thal laia kui anih avangin leh tui nitin a pek a
ngaih avangin tui awm that hna hmun ah siam tur a ni. Hmun zawl leh kan huan bul hnai ah siam
nise a thiar vel pawh a awlsam bawk thin.
A KUI TIAHNA (Germination bed): A kui tiahna tur lei chu uluk takin 6 inches vel tal a thukin
chehphut tur a ni a, lung leh thing zung te uluk taka paihfai vek a, lei hlawm lian deuh pawh
hmehsawm vek tur a ni a. A tlangpuiin Coffee chi 1 Kg kui tur chuan, a dung lam 6 meter a sei a, a
vang lam 1 meter a tawk a, lei zawl atangin 15 cm vel tihpawn a, tui tlin tir loh tur a ni. A kui
tiahna hi uluk taka buatsaih tur a ni a, lung emaw thingzung emaw a lo awmin coffee tiak zung te
kha ngil taka awm thei lovin, a lo kawi/thlep thin a, chu chuan polypot leh huan a Phun thlengin a
than a muan phah thin a, fimkhur a ngai hle a ni.
A KUI DAN (Sowing): December emaw January ah kui hman ngei tur a ni a, a mam lam zawngin
dah tur a ni a, a dung tan zawngin inches khat vel ah inkar fel taka siam a, a chi chu zungbawk
khat vel a inhnaihin dah thlap tur a ni a. A chi te chu phum thuk lutuk loh tur, phum thuk lutuk
chuan a tiah har phah a, polypot a Phun chhuah hun a tlai phah thin a, chuvangin tlemin nem
pil a, leiro dip tha taka pan te a vur leh mai zawk tur. Tichuan di ro emaw buhpawl ro emaw in
pan te a khuh leh diar diar tur a ni. Tichuan nitin tui hnawng tha tawk tura pek reng tur a ni a,
pangpar tuipekna ang chi hman ngei a tha. Kan kui atangin ni 45 hnu ah an lo tiak a, lukhum/
kawrkilh (topee/button state) ang deuh a chhipah a lo awm fer anga, chu chu polypot- a Phun
hun dik tak a ni a, tichuan fimkhur takin di ro leh buhpawl te chu lak sawn tawh tur ani.
POLYPOT-A PHUNSAWN(Polypot Nursery): A tlangpuiin Coffee chi 1 Kg kui atangin a tiak
3000-3500 nos. vel te a awm thei a, a hun taka phunsawn thei ngei tura lo inbuatsaih lawk a tha.
Polypot- a lei thun tur chu lei chunglang hang tha ni se, hrik ngei tur a ni a, a theih hram chuan
bawngek tin 2 leh balu tin 1kan lei hrik sa tin 6 ah chawhpawlh zelin sarang ah thun tura ni a,
sarang pawh lian lutuk a ngai lovä , "9 x 6" a lian a tawk mai a, lei thun hmain hmun 10-12 vel
talah tih pawp hmasak tur a ni a, tui tlin tir loh tur a ni. Polypot/Sarang a lei thun tur chu
tihhnawn hmasak tur a ni a, muk tha taka a chhip rual a lei chu thun tur a ni. Polypot te chu tlar
fel taka remin, a chung pawh a kui tiahna ang bawk a zar leh tur a ni a, shade net/Agro-shade net
a remchan loh loh pawhin dap tah emaw thinghnah tlakawlh lo ang chi te pawh a chung zarah
hman mai tur a ni.
Coffee tiak te chu polypot lai takah Phun tur a ni a, uluk taka kar chhuah a. A zung hmawr
lam sih chhum a, a tiahna hmuna leiseh chin a thuk in Phun tur a ni. Tin, polypot-a Phun hmain
polypot te chu tui leih huh hmasak thin tur ani. Zing kar emaw tlai emaw phunsawn nan
duhthusam a ni a, Coffee tiak te kha phunsawn tur tawk a kar chhuah a, tui ah emaw chiah a tha
a, ro lutuk in dah tur a ni lo. Tichuan huan a phunsawn hma chu uluk taka tui pek thin tur ani.
Polypot-a kan phunsawn te chu hnah 10-12 (5-6 pairs of leaves) vel an lo neih hunah huan a khur
kan laih ah te khan phun tawm mai tur a ni.
HRIATTUR PAWMAWH ZUAL TE:
1) Coffee chi tha ngei chauh kui tura ni a, coffee chi (seeds) te hi reitak dah tur a ni lova, kui nghal
thuai tur a ni.
2) Coffee kui na hmun (Germination bed) leh Polypot te chu tui tling thei a siam tur a ni lo a,
Coffee tiak lawng natna chi khat (Damping Off) a awmphah thin, abulah tawih in an thi mai thin.
3) Khau leh raunung dang (cutworms) ten Coffee tiak te an ei chhiat loh nan, nursery bul hnai te
chu-uluk taka tihfai reng thin tur.
4) Germination bed leh polypot nursery te chu a chung zar ngei tur a ni a, a bik takin tlailam ni
em nasat tir loh tur a ni a, natna chikhat (Cercospora leaf spot) a awmphah thin.
5) Bordeux mixture te nursery ah chuan hman loh tur.
6) Polypot-a Coffee tiak te than Chak tir na turin Urea hman ani thin a, kan hmang anih
chuan,Urea nawalh bawrn khat kha tui tin khat (15 lts.) ah chawhpawlh a pek tur a ni a, hei aia
tak chuan Urea hi pek loh tur.
WOMEN IN AGRICULTURE ZIN REPORT
C.Lalmawii,
Hnahthial,
Electric Veng.
Women in Agriculture hi kum 2001 ah Hnahthial ah hian din a ni a. Hetiang dinna atan
min thlang hi kan vannei hle a ni. Kan hotuten vawi tam tak min rawn kan thin a. Hmangaih tak
leh duhsak takin min enkawl thin a ni.
Kan hnathawh duhte a in ang lo chungin kan duh ang theuh min rawn pe thin a. Thlai chi
hrang hrang te, vawk vulh turte, Puantah khawl te, Khuai khawinate, Ar vulh turte, Panhnah
Ching pawlte kan awm bawk a, kan lawm thei em em thin. Loneitu nu rethei tete te hian kan
chhawrin kan tangkaipui hle a ni.
Tin, heng bakah hian rampawn leh ram chhungte min zinpuiin min fanpui thin a, kan
hlim thei hle a ni. Mahni suma kal tur nise kan hmuhphak miahloh tur ah te min hruaia thil tam
tak kan zir a, kan hlawkpui hle thin a ni.
Kum 2005 September thla a rawn in her chhuaka, ramchhung tlawha, zin le turin tih kan
ni a, Champhai lam kan hotuten an thlang a, 27th September, 2005 ah kal nise tih a ni.
27th September, 2005 ah Aizawl atangin kan chhuak a. Zemabawk daiah, Pathian hnena
inhlanna neiin Champhai lam panin kan kal ta a. Seling kan pelh atang chuan vawikhat mah kan
la kal lohna a ni a, thilthar hlir a ni. Keifangah thingpui kan in a, tluang taka kal zelin tlai dar 5:00
velah Champhai kan thleng a. Tourist Lodge ah kan thleng a, a nuam hle mai. Kan in tihfai zawh
ah chaw te kan ei a, kan hlim hle, kan thlenna nuam kan ti lutuka, mutna chang pawh hre lovin,
reitak kan meng a ni.
28th September, 2005 chaw eikhamah Grape huan leh Bean huan te en turin kan
chhuaka. Grape chu a hnah tlak lai a ni a. Bean erawh chu a tha hle a, a hmuhnawm hle a, thil tam
tak he hmunah hian kan zir chhuaka, kan hlawkpui hle mai a, abik takin huan neitute taimakzia
mawlh mai hi zirtham a ni.
Tin, Champhai Bethel veng nu ho Sawrkar tanpuina tellova mahni a indin Self Help
Group kan tlawh leh a, report te inpe tawnin thingpui tuitak leh an mahni ar vulhsa ngei min
eitira, kan lawm tak meuh a ni. Chubakah Rose huan mawi tak min enpui a Green House te min
enpui bawk a, kan hlim hle mai.
Chawhnu lamah leilet en turin kan kal leh a, a hmuhnawm hle mai, hna an thawh nasat
zia te kan hmuh chuan insit ana duh hle mai. Agriculture hoin enchhinna atana buh thar rang chi
an lak chhuah an chinna hmunte kan tlawh a, chubakah Pu Patea leilet biga 14 vel a zau kan fang
leh a, an taimak dan kan hmuhin hlawhtling awm reng an ni. Sanghate an khawi bawk a. A leilet
hian awllai nei lovin buhseng zawhah thlasik thlai ching zawm lehin a leilet enkawl dan leh a
thlai enkawl dan te kan zir hova, kan hlawkpui tak meuh meuh a ni.
29.9.2005 ah Rihdil en kan chak tlat avangin Pu Rohmingthanga Colney, D.A.O.,
Champhai in a tul leh pawimawh zawng zawng min tih fel sak a, keini tan chuan thil thar vek a ni
a, engtikah nge kan kal leh ang tih pawh hriat loh a ni si a, Rihdil panin kan kal ta a, Rihdil panna
lei a lo chhiat avangin kein kan kal a, ruah a sur bawk si a, kawngte pawh a nal hle mai. Mahse,
kan phur bawka, hrehawm pawh ti lovin Rihdil chu kan thleng chho vat a. Rihdil hmunah rei
vaklo kan awm a, eitur kan ken te kan ei a, thla te kan la a, helai hmun kan thleng hi thil tam tak
min ngaihtuah tir a, Pathian Pathian zia leh ropui zia leh thil tih theihzia mihring te hriat phak
rual a nih loh zia min ngaihtuah tir reng a ni.
30.9.2005 ni ah Champhai atanga haw kan in buatsaih ta a, kawngtluanin sawi tur kan
ngah tlang hle a, tawng kan in chuh laih laih reng a, hei ang renga hlimni hi tawng leh tak ang
imaw! Tichuan Seling kan thleng a, mahni hmun lam theuh pan turin kan in then ta a ni. A
lunglen thlak hle mai.
Kan zin kawng zawng zawng a Pathian min hruainaah lawmthu kan sawi a, chubakah
kan hotuten min duhsakna leh ei leh in ah te kan hrehawm hlau reng reng a min ngaihsakna
zawng zawng ah te leh Pu Rohminga'n ruahsur khawchhe hnuaiah pawh thahnem ngai taka min
hruaina a kan zinna hian rah tha a chhuah loh hlauva zirtirna te min pe reng hi a chungah kan
lawm tak meuh meuh a ni. Kan Sawrkar leh hotute chungah lawmna sawi sen loh kan nei a. Kan
lawm tak meuh meuh a ni e.
Women in Agriculture dam reng rawh se.
AGRICULTURE EXTENSION
Khawtinthanga Ralte
A.E.O (Rtd.)
Vawiin ah hian Agriculture Extension chungchang thu hi a sawi awm mite engemaw
vanga an remchan loh avangin kan hotuten ka kovah an han nghat ve chawt a. Sawi dan tur chi
hrang tam tak awm mahse keiman tul leh pawimawh ka tih zawngte sawi turin k ahan inbuatsaih
ve a ni.
Extension hma lakna tur pawimawh pahnih han tar lang hmasa ila:-
1. Agriculmre kan eizawn dan ah hian rilru put dan leh ngaih dan hmasa nghet tlut mai
tunlai hun nen a inmil tawh silo, kan loneitute rilru hniam tak kha thlakthleng sak thei tura kan
zir thiamna a taka hman theih te mi hmin thei ngei tur a practical a mi hmuh theih ngei a lantir te.
2. Loneitu mi tlangpui hi chu an thil hriatchiante hi a chiang tawk lo fova, thiam nia kan
inngaih te pawh an thiam chiang lova, a bul te atanga a tawp ret thleng a thil an hriattur te an hre
tawk lova, chungte avang chuan an rilru leh an khawsak dan thlengin a ti hniam a, Loneitute
chhawr tangkai tur chi ni a kan hriat leh kawhhmuh kan tum te chu a chin chhuak a, a thang tur
zawnga an ngaihtuahna thlak danglam thei ngei tura zirhote a ni.
Tichuan, Extension hna hi a pawimawh leh a tul em em na chhan chu mihring
tungchhova kal zawng zawng te, ei leh bar tur kan zawn na abik takin kan thlawhhma lakna
kawngah hian kan thawh chhan ber kan thlai te nihdan leh an mamawh te leh hriatchian lohna
avanga kan mawlna tih bova, tunlai thiamna kan hman ve theih ang chi hmanga mipuite zirtira
ngaihsak zuite, mithiam ten thil hmuhchhuah tha kan hman ve mai theih chi an hmuh chhuah te,
loneitute hriattir a zir tir chhawn leh te a ni a, harsatna an neih te tih kianpui dan zawn sak a, a
theihna ah chuan kan mithiam zawk te pawh rawn sak thin te a ni leh a.
Extension thil tumte: A hnuaia mi ang hian Extension in a tum bulpui tak ah chuan thingtlanga
kan mite hnena kan economic te, social life te leh culture lam te hi ti hmasawn tur a zirtirna tha
pek a ni a, chungte chu han sawi tlangpui leh zawr zawr ila:-
1. Kan mite harsatna ber hi engeni tih chhutchianpuia, chuta tanga chhanchhuah a ni a.
2. Kan mite zingah mi hneh thei leh hruaitu chan chang peih te zawn chhuah a, chungte nen
chuan Pawl (Organisation) siamna, midang te harsatna ti kiang tura pawl hote a hmalak te.
3. Ram economic dinhmun leh hmalak dan turte mipui hnenah zau taka puana, chung thil te chu
an hriatfiah theih na tura practical ngeia hriattir te.
4. Keimah ni dehchhuah kan hman dan turleh kan tharchhuah kawng ah te leh midang neih
(ramdang ta) kan chawkluh kavmgah te pawh mite puih an ngaih ang zel a, puih te.
5. Mipuite harsatna chi hrang hrang phuhru tur a hriatna chi hrang hrang lak khawm leh chuta
tanga mite hriatthiam tura zirtir chhoh zel te.
Extension Principle: Hemi thupui hnuaiah hian kaihhruaina chi sawm (10) zir ho leh ila:
1. Hnam hrang hrang leh khaw hran hran ah te mizia a In ang vek lova, hnam mil si leh khawtlang
mil zawnga inngeih tlan theihna tur zawn te hi extension work pawimawh ani a.
2. Tualchhung nunphung hre reng chunga mipui te harsatna tobulte atanga tanin an hmasawn
theihna tura hmalak pui te.
3. Mipuite tui zawng leh an mamawh site hria a, an ngaihpawimawh ber te atanga hmasawn dan
zawn pui.
4. Tawngka a sawi mai duhtawk lova, engnge kan tih tur? engvanga ti tur nge kan nih? Engtia tih
tur nge tih te a tak hiattir a, a result (arah chhuah) ngei hmuh tir te.
5. Miten hma engnge maw an lakna a harsatna an tawh pawh a, va share (chah) pui ve a, sutkian
pui leh an hlawh tlinna tur tak zawnpui.
6. Chhungkuaah pawh thalai te hlei hlei hi tangkai thei tur zawk an ni tih hria a, nu leh pa mai
nilova an vaia phei khai rual zawk a, chhungkua phuisui na tura tan la hova zir tur leh thiam tur
ang ang te kawhhmuh a zirtirte.
7. Tual chhunga eng eng emaw Organisation a an hruaitute kawp thiam a, chhungte puihna te
nen a mipui huikhawm leh zirtirna pek te.
8. Mahni ngaihdan ang ngawta mite hruaitum tlat bik lova, a khawchhung mite leh nun dan mil
thiam zawnga, a tul ang zel a, mahni pawh in siamrem a, mite pawm thiam dan tur anga zirtirna
tha pek tum.
9. Kan tha lehzungte, kan hun kal liam mai mai thin te hlutzia hriatchhuahtir a, chung ang hun
chu tangkai zawk a chhawr a, nasa taka hmasawn na hnam ropui tak kan ni thei a ni tih
hriatchhuah tir.
10. Tichuan heng extension work chi hrang hrangte a vang a loneitu te thawhrah hlawk tak lo
thar a, kan mi, c hung hnathawktute lungawina siam khawp a hlawkna kha Agriculture Extension
tumtak chu a ni.
Keini MAESA hovin Agriculture Seminar kan hman hmasak tum 1994 kum bul khan
Extension thu hi uluk takin kan zirho tawh kha a ni a, kan hotuten pawimawh an ti hle a ni-ang,
tunah hian Agriculture Extension tho ka rawn dinchhuah pui leh a nih hi. Tuna kan rawn chhiar
chhuah ho atang khan mite hriattir atana pawimawh bik ka tih tlem te kan rilrua ri ring ber ber
te han sawi zau deuh thain ka ring a.
1. Loneitute ngaihdan hmasa leh hmanlai tak hmanga, an tihdan pangngai renga
thlawhhma la thin te hlawk tawh loh zia kan hrechiang hle a, heng avang hian an mahni pawh
loneih ah hian an tui sar hlei thei tawh lova, thlakna tak hrebar si lovin thangthar lo piang zelte
phei chuan loneih hna chu an hnawl hle a ni. Heng te avang tak pawh hian kan tlangram loneih
dan turah Loneih dan thar (contour farming) an sawi huai huai, hmun pangngai a hlawkzawk leh
tlo zawk si a loneih dan turah kan hotuten remhre tak a an rawn duang chhuak mai hi keini
Extension worker te hian kan bial mipuite hnenah kan ram din chhuahna bul tur pakhat anih tur
zia te uar takin kan sawi in mite thinlunga thawh chakna siam turin kan sawichhuak thiam ngei
tur ani. Chutiang taka sawi thiam ve tur chuan anih dan zawng zawng leh kan hlawkpui dan tur te
thlenga a duang chhuaktu anga kan hriat chian leh kan zir chhuah chu kan bat theuh a ni. He
contour farming thu ka ngaihtuah vang vang hian, kan tlangram, ram zal chin zawng zawng lo
nghet a siam anih vek hun a, thlai chi hrang hrang, theikung chitinreng a mual mual a an han
hmin sen uar mai te, a ram a rama buh an hmin eng suau mai tur te, kan ram hmel tur ka
ngaihtuah hian lawmawm ka ti tak zet zet a, hei hi kan ram tan chuan mite tan dan ang takin
leilung thar kan kaina tur 'Thuthlung thar' zet tur niin ka hria a. A duang chhuak tu kan Director
zahawm tak hi loneitute bulah contour farming in a tum tak hlen chhuak tura bul tan atanga kan
thawh hi extension worker te mawh lian tak pawh a ni.
Ram changkang zawk te anga longhet neih te kan tih chhoh zelah phei hi chuan Ran
Control pawimawh zia te sawi uar a, kan mamawh em em tur compost manure, Ran ek atanga
siam leh hnim tawih atanga siam pawimawhzia te tlangaupui a, compost manure avanga kan
thlaiin an hlawkpui theih dan te leh kan ramin a tlo phah dan te, thlawhhma a eizawng tan phei
chuan tih makmawh a nih dan te uar taka an awih theih dan ngeia sawithiam leh practical ngei
pawha entir theih te an pawimawh a ni.
Ran chhiarpui hnuhnung 1992 ah khan„Bawng - 60691 , Lawi -6507 leh Sial - 927 an
vaiin 68125 anni a. (Hei hi kum 5 dana chhiarpui neih an ni e, tun dinhmun a hriattheih lohva).
Mithiamte chhut dan in ran pakhatin kumkhatah compost manure 50 qtls a siam chhuak thei a, a
tihdan tur dik taka kan khawl chuan compost manure 3406250 qtlss kumkhat chhungin a siam
chhuak mai dawn a ni. Quintal ah Rs.40/- pawh in Rs. 1362,50,000/- man lai a tling theia, hei hi
ran control kan ngaihsak loh leh Ran ek hlutna km hriat loh avanga zoram sum kumtin a kan hloh
hi kan ngaihtuah chhin ngai em? chubakah heng ran ek te hi kan thlawhhma a hmangin kan buh
leh bal leh thlai chawm nan hmang ila chuan kan neih belhchhah dan a tam leh mal ngei ang.
Hengte hi ti hlawhtling tur hian keini extension worker te hian hmabak ko tak kan neih a nih hi.
Loneitu nawlpui hi chu kan tawng
2. Loneitute nawlpui hi chu kan tawng tun haw suh sela, numawl, pamawl an ni deuh ber a.
An thil hriatte a chiang tawk lova, buh leh bal leh thlaite hlawk zawka thar thei tura tanpui dan
pawh an thiam lo. Chutiang anih avang chuan an thil chin an beisei angin a lo hlawk lova an
chhungril nun thlengin a beidawng thin. Heng mite hi Extension worker chuan kan tanpui a, kan
chhanchhuah turte an nih avangin achhanchhuak tu tur chuan kan buh leh bal te leh kan thlai
tangkai ho chin tal hi chu a chin hlawk dan turah te kan chiangin kan in zir nasa tur ani.
INFLUENCE OF CLIMATE CROP PRODUCTION
(SIK LEH SA IN KAN THLAI CHINTE A KHAWIH DANGLAM THEIH
DAN)
RLalramhluni, AEO
Agriculture Science hi Science Zirna peng hrang hrang nena khaikhin chuan, a tak thil tih
hlawhtlin harsa leh beisei anga rah seng mai theih loh a ni awm e. Hlawk taka thlai thar tum
chuan a tlakna leilung, a hualveltu Boruak Sik leh sa te hi thlai mamawh/ngeih tawh chauh anih a
ngai. Loneituten kan thlai a thar hlawk theih nana leitha, tui, damdawi etc. hmang thin mah ila,
mihringin a thunun theih loh Sik leh sa in a zir miau si loh chuan buh leh bal duhthusamin a
thathei Chuang lo. Chuvangin, kan thlai chinna tur ram leilung, a hualveltu boruak Sik leh sa te
hian buh leh bal thar chhuak tur a khawih danglam nasa thin hle. Chung thlai thar leh a rah
insiam khawih danglam thin Factor hrang hrang te chu :-
Plant Growth Internal Factor (Genetic or heredity) e.g Seed.
External Factor (Environment)
1. Climate
2. Edaphic (S0il)
3. Biotic (Plants, animals)
4. Physiographic (Topography)
5. Anthropic (Management Practices)
CLIMATIC FACTOR (BORUAK SIK LEH SA): Leilung tuamtu boruak zau tak atanga lo chhuak.
iii) Ni eng (Solar Radiation),
ii) Temperature,
iii) Ruah (Rainfall),
iv) Boruak hnawng (Relative Humidity),
v) Thli (Wind) te hi Climatic Factor an ti a.
Thlai hlawk taka thar tur chuan a chinna hmun Sik leh sa in kawngro a su ber a.
Thlai tam tak chu duh ang leh rin angin a thar tha lova, a chhan tam ber hi a chinna hmun Sik leh
sa vang a ni. Heng Climatic Factor hrang hrang ten Buh leh Bal a khawih danglam theih dan Chu:-
'A' SOLAR RADIATION (Ni zung chakna): Ni zung chakna tello chuan thlai a thang thei lova,
chuvangin, hlawk taka thlai seng tur chuan ni zung chakna thlai kungin a seng luh tam theih dan
tur ngaihtuah chungin, thlai chin hun dik, a bi in hlat zawng tawk etc. zawm thin tur a ni. Ni eng
chakna thlaiin a mamawh nasat lai ber chu a par lai hi a ni. Thlai kung leh hnah gm 1 (khat) in
siam tur hian 3700-4100 calories solar energy a ngai a ni. Thlai hian ni zung chakna hi thil
pawimawh tak pathumah a hmang a:
i) Thlai in amah chawa insiamnaturineng a pe. (Hei hi Photo-Synthesis an vuah)
ii) Thlai in a taksa chhunglamaha(Physiological Function) hna a thawh ve theih nan lumna
a pe.
iii) Ni eng hian Stomata (Thlai thawkna kua) a hawng a, Transpiration a ti chak.
Ni zung chakna hi chi liin an then hrang leh a, heng te hian kawng hrang
hrang thlai in siam a khawih danglam.
1) Light Intensity (Eng nat zawng): Thlai te hi eng an dawn nat leh nat loh a thuin
an danglam a, thlai chi khat ni kang leh damah chin a in ang lo hle thin. Tin, Agriculture thlai te
pawh hi a then in eng na tak an duh a (sun loving crops), thlai thenkhat Thingpui, Vaihlo te
chuan daihlim an duh zawk (shade loving crops). Thlai tan hian light intensity sang lutuk emaw
lutuk a tha chuang lo. Thlai a zirin an mamawh tawk light intensity hi a danglam. Dan naranin,
light intensity hi a san lutuk chuan an photosynthesis - Transpiration balance a ti buai a, thlai
atangin tui tam tak a chhuak a thlai than a ti thuanawp thin.
Tin, light intensity a hniam viau chuan photosynthesis a ti Chak lova thlai
thawkna stomata kua a ti phuiin, chu chuan a hnah leh kung thang a ti thuanawp thin. A bik takin,
thlai hnah thang, thlai kung leh a hnah insiam chhung rei leh rei lo, bul nei chi thlai tak leh tak loh
te hi light intensity nat leh nat loh ah a innghat hle. Fang nei chi thlai e.g Buh, Wheat te hi ni eng a
nat poh leh a kung atawi nasa. (Tui supply a that chuan) Buh a par laia nieng a nat loh chuan buh
a fang insiam a tha thei lo (spikelet sterility a sang). Buh in light intensity darkar 200 a tlem lo a
seng hma ni 30 chhung ahmuh chuan buh rah a tha. Cereal crops (fang nei thlai) tan chuan a par
atanga a rah insiam thleng hian ni eng na (high light intensity) a mamawh zual. Hetiang huna
light intensity a nat loh chuan a thar tur 25-68% in a tlem phah thei. Chuvangin, fur laia buh chin
hi dry season (thlasik) buh aiin a thar tlemna chhan chu fur buhin light intensity a hmuh tlem
vang a ni. Tin, Badam hi a par laiin khua a dur (low light intensity) deuh reng chuan a par hi nasa
takin a tlem phah, chu bakah khaw dur laia par chhuak hian badam rah insiamna kuang leia lut
(peg) a nei theilo.
2) QUALITY OF LIGHT (NI ENG RAWNG CHI HRANG): Ni eng/zung (solar radiation) ni atanga a
lo chhuahin min hual vel tu boruak zau tak a rawn paltlang hnu ah chauh lei (earth) a lo thleng a.
Hemi avang hian eng chu wave length rawng chi hrang hrang neiin lei a lo thleng a. Chung wave
length hrang hrang te Chu:
(i) Ultra Violet - Less than 300 mm (Milli Micron)
(ii) Violet - 400-435 mm
(iii) Blue - 435-490 mm
(iv) Green - 490-574 mm
(v) Yellow - 574-595 mm
(vi) Orange - 595-626 mm
(vii) Red - 626-750 mm
(viii) Infra Red - Less than 750 mm.
Ultra Violet leh Infra red te hi leilunga nung tan a hlauhawm a, thlai tana tangkai
ber ber te chu Violet, Blue, Orange leh Red te hi an ni, heng zingah hian Red hi thlai tan a
pawimawh mal. Thlai par, tiak, thlai rah rawng insiam te tan chuan heng wave length te hi a
apawimawh zual.
2) DURATION OF LIGHT (NI ENG REI ZAWNG): Ni eng rei zawng (Duration) hian
ni eng nat zawng (Intensity) aiin thlai thang leh insiam a khawih danglam nasa thei zawk a. Ni
eng rei leh rei lo thlai tana a pawimawh zual lai chu thlai par tur insiam (Floral Development), a
par chhuah dawn (Flower initiation), thlai zung nei chi insiam (Bulb & rhizome formation) hun
lai te a ni. Thlai te an par tur, a par, a bul insiamnan ni eng rei emaw rei lo deuh emaw mamawh
bik an nei a, chungte chu long day plants, short day plants tiin an vuah. Tin, thlai thenkhat chu a
chunga kan sawi apar tur, a par, a bul insiam hi ni eng rei emaw reilo emaw in a khawih dang ve
chuang lova, chung thlai te Neutral Plant an ti e.g Tomato, Asparagus, Cotton. Entirnan
Chrisenthemum hi short day plant a ni a, fur laia kan chin chuan a par tha thei thin lo. A chhan
chu apar tur insiam lai leh a par nan ni eng rei lo darkar 12 aia tam lo a ngai tlat si. Fu hi India
ramah chuan Coimbatoire (Tamil Nadu) ah hian a par tha a, chuvangin sugar cane breeding
centre a dah phah a ni, hmun dang aia Coimbatoire a apar that nachhan chu ni eng rei zawng
Coimbatoire area-a a dawn khu Fu parna atan a that tawk vang a ni.
'B' Temperature:
Thlai thanna, nunna, rah insiamna a pawimawh Physical Process, Chemical re-
action hrang hrang te hi an hual veltu boruak a lum leh a vawh ah a inghat thui hle. A tlangpuiin,
Agriculture thlai te hi temperature 50-40°C inkarah hian an dam khawchhuak thei tur a ngaih a
ni. Amaherawhchu, thlai, variety leh upatlam/than hun (growth stage) ang zelin temperature an
mamawh tawkchiah (optimum temperature) pawh a danglam theuh. Thlai in a mamawh baka
temperature a sang lutuk emaw/hniam lutuk emaw chuan thlai chaw in siam leh Chemical
reaction hrang hrang a ti buaiin thlai thang a thuanawp thin. Hetiang a thlai chi hrang hrang an
than nan temperature range hrang hrang an mamawh avang hian, Agriculture thlai te hi Group
hnihin an then thin.
(a) Cool season crops (Temperature Crops): Thlai an than nan leh insiamnan a
khawvawt (temperature hniam) mamawh te hi a ni. Heng thlai te hi 30°-38°C aia a sen emaw
temperature 0°-5°C aia a hniam emaw in an chang thei tawh thin lo e.g Wheat, Cole Crops.
Cool Season Crops (Thlasik thlai) thenkhat te hian a thantirh Negetative phase
an nih laiin an temperature mamawh a hniam a, an upat ang zelin temperature an mamawh tawh
pawh a sang chho tlangpui e.g
Wheat
Vegetative Stege - 10°C
Reproductive Stage - 18°C
Grain Development Stage - 20°C
(b) Warm Season Crops (Tropical Crops): Thlai an than nan a khawlum
(Temperature sang) mamawh te hi Warm Season Crops an ti a, heng thlai te hi temperature 15°C
hnuai lamah leh 50°C Chung lamah an thang tha thei tawh lo. Warm Season Crops tam zawk hi
Vegetable Phase atanga an temperature mamawh kha a hniam thla tual tual ve thung e.g
Rice
Tillaing -32°C - 34°C
Flowering -25°C - 30°C
Ripening -23°C
Optimum & Minimum Temperature for Seed Germination of Different Crops:
Engtinnge Temperature in thlai a khawih danglam:
(a) Thlai a chaw insiam nan a ni eng la luttu (Chlorophyll) hrinna leh a chaw siamna hmun
(Chloroplast) thlai kung leh a hnaha insiam hi temperature a san leh a chak a, temperature a
hniam chuan Chlorophyll/Chloroplast insiam a tha thei lova, chuvangin, thlai hnah te a lo eng
thin.
(b) Thlai hian a chaw insiamna (Photosynthesis) atan ni eng hmu tha mahsela, temperature duh
ang tawk a hmuh siloh chuan Bio-chemical reaction hrang hrang photosynthesis atana tul a awm
tha thei thin lo. e.g Vaimim hian ni 10 chhung temperature hniam (10°C) a hmuh chuan, Vaimim
Optimum temperature (temperature duh tawk chiah) dawng aiin 33% in Photosynthesis rate a
tlahniam.
(c) Tin, thlai than leh insiamna atana pawimawh Growth Hormone auxin, Gibberellins cytokinins
te hi temperature lutuk leh sang lutuk ah an thawk chak thei lo bawk. Tin, thlai chaw
siamnahmanrua Carbon dioxide boruak atanga a lak luh hi temperature a san leh a hniam a zirin
a danglam, Wheat leh Barley hian Carbon dioxide a lakluh hi temperature 24°C anihin a sang ber.
(d) Thlai thang (Growth Stage) hrang hrang rate of germination, leaf initiation, tilleing, flowering,
spikelet initiation, grain filling te hi temperature san leh hniamah a innghat em em a ni. Thlai
tiak (Germination) hi temperature hniamah chuan a muang a, temperature sangah chuan a chak.
e.g Badam hi khawlum lai (July) a chin anih chuan ni li chhung a tiak deuh vek a, amaherawhchu
khawvawt (December) laia chin anih chuan a tiah nan ni sarih a ngai thung a ni.
Growth Stage hrang hrang tana temperature a mamawh tawk (Optimum
Temperature) te chu :
BUH
Germination (a tiah nan) - 21-31°C
Growth in height (a buh kung thang) - 25°C
Tillering (Buh kung peng) - 32-34°C
Flowering (Buh par nan) - 25-30°C
Anthesis ( A par atanga a rah insiam) - 30°C
Ripening (a rah hmin nan) - 23°C
Sl
No
Crops
Optimum °C
Minimum°C
1
Wheat, Barley, Oat
20
4.5
2
Rice
31
10-15
3
Maize
20
8-10
4
Sorghum
25
12-13
5
Soyabean
29
8-9
6
Tobacco
29
13-14
7
Cotton
33
14-15
8
Citrus
30
15
9
Tomato
18-25
11-18
10
Cucumber
25-30
11-18
POTATO
Germination ( a tiah nan) - 25°C
Vegetative Growth ( a kung leh a hnah
than nan) - 20°C
Tuber Development ( a tak insiarn nan) - 17-20°C
Effect of Extreme Temperature:
a) Temperature thlaiin a mamawh aia a san chuan thlaiin lei atanga a chaw hip a ti muangin thlai
kunga a chaw kal kual pawh a buai phah thei e.g. Calcium leia mi hi temperature 28°C- ah chuan
Vaimim in a hiplut tha thei lo.
b) Thlai kung (shoot growth) insiam hi temperature a san lutuk chuan a Chak thei lo bawk. Buh
kung than laia temperature san zawng 38°C a thlen chuan buh kung thang lai a ti chhia in, a zung
tai darh a ti buai in buh zung a tet phah thin.
c) Buh a tulzum laia temperature a san lutuk chuan a nu leh a pa chi insiam tur a ti buai thin.
Wheat tan hian temperature 27°C aia a san chuan Wheat parah a pa chi in siam a ti tlem. Buh rah
insiam laia temperature 38°C aia a san chuan buh rah a in siam tha thei lo.
Temperature hniam lutuk:
a) Temperature a hniam lutuk chuan thlai timur (cell) in siam a Chak thei lo.
b) Tin, temperature a hniam chuan cell permeability a hniam a, thlaiin tui a mamawh a hip lut tha
thei lo. Tin, thlai kungin a zung atanga tui a lak chhoh pawh a tawp phah thin.
c) Temperature hniam lutuk hian buh in siam a ti chhe thei em em a. Buh arai lai leh a vuih lai
velah temperature hniam 12-14°C ni li (4) chhung a dawn chuan buhfang in siam a ti tlem em em
a ni (Spikelet Sterility a ti sang).
d) Tin, thawklehkhatah temperature hi 4°C aia tama a tlak hniam thut chuan thlaiin a haw em em
a. Thlai kung leh hnah a lo rova (chlorotic), a zung a lo dang in thlaiin a hnathawh tur a thawk tha
thei lo. Hetiang ang hi kum 1984-85 khan Tamil Nadu State ah an thlasik buhin a tuarin a chhiat
phah viau a ni. Vaimim pawh hi seedling stage a nih laia temperature 10°C a nih chuan a than a
thuanawp nasa thei hle.
e) Alu ataka a insiam laia temperature 30°C vel emaw, a aia sang anih chuan a tak a insiam thei
lo, a chhan chu respiration a chak lutuk a, chu chuan a chaw siam sa alu bul/taka kal tur kha a
kung lamah a kalpui vek ani.
‘C’ Rainfall:
Mizoramah chuan kan farming hi rainfed farming a ni ber a. Irrigation te kan la neih that loh
avang leh ruahtui kan dawn that vang pawh a ni awm e. Kan leilungin a dawn dan leh cropping
pattern thiam angai hle. Ruahtui hmuh that leh that loh, ruahtui tlak hun, a tlak tam dan te hian
thui takin thlai thar chhuah tur a hril thei hle. A tlangpui thuin Agriculture tan chuan Intensity
(ruah sur tam) aiin Distribution (Ruahsur insem zai dan) hi a pawimawh zawk. Vawilehkhatah
ruah a sur vak chuan lei chhungah a lut zo thei tawh lovin a luang ral a, chu chuan lei chunglang
leitha a luan ralpui thin. Chuvangin buh tan pawh hian ruahtui 1000-1500 mm hi ni 90-110
chhung a tla nisela a tha tawk. Vaimim tan pawh hian 480-800 mm hi a chin lai leh seng hun
inkarah rual takin tla sela a duhawm, USA a Vaimim an chinna hmunpuiah hetiang ruahtui an
hmuhin Vaimim thar a tha ber thin ni a ngaih a ni.
June - 100mm
July - 175-200mm
August - 100 mm
Ruahsur hian thlai thenkhat par tur a tanpui a. e.g Coffee par tur chuan ruah sur
a ngai a. Amaherawhchu, thlai a inthlah (pollination) laia ruah a sur erawh chuan pollen tube ( a
chi kal kawng) a ti keh a, chu chuan thlai inthlah hnathawh a ti chaklo a ni.
Tin, Badam tan hian a ruahsur duhthusam chu a chin hma thla 2/1 ah ruah 7.5-
12.7 cm sur sela, a chin atanga ni 15 vela 12.5-17.5 cm sur leh sela, chumi hnuah a seng hun
thlengin 30-50 cm rual takin sur leh sela a tha.
'D' Relative Humidity (Boruak ro leh hnawng): Relative Humidity hian kawng hnihin thlai a
khawih danglam a:
Direct Effect - Water Control of Plant
In-direct Effect - Photosynthesis, Pollination, Plant Growth, Incidents of Pests & Desease.
Agriculture thlai tan chuan Relative Humidity 50-90% vel hi a tha tawk a ngaih a
ni. Tin, dai chhum leivak a awm hian Relative Humidity san zawng hi 75% aiin a tlem lo. Tin,
Relative Humidity 85% a nihin thlaiin a tui mamawh boruak atangin a lalut thei.
a) Buh a tiah laiin Relative Humidity 70-80% a tha ber a, 40% aia a tlem chuan buh a par tha lo.
Tin, buh a than hun laia Relative Humidity 60% aia a hniam chuan thlai tui pai a tlem a, chu
chuan thlai hrinna (chlorophyll) a ti bo a, a hnah a lo til thin.
b) Relative Humidity a hniam lutuk chuan transportation a sang a. Thlaiin a tui pai a hlauh hnem.
Chu chuan stomato in hawng tur a ti muangin Carbondioxide a lak luh tlem phah.
c) Relative Humidity hi a san lutuk chuan thlai chi inthlah (pollination) a tha thei lo.
d) Tin, Relative Humidity a san chuan thlai natna thenkhat leh hrik te pawh a pun phah thei thin.
e.g
l) Blight disease of potato (Alu kang natna)
2) Antam hrik (Aphid)
3) Jassid (Thlai hnah dawttu kat nelh nelh)
‘E’ Wing (Thli): Thli a thawt nat zawng leh a thawtdan zawng (direction) hian thlai thang leh a
thar a khawih dang lam ve thei a.
a) Thli a thawt chuan thlai kung bula boruak hnawng awm a len bova, chu chuan transpiration
rate a ti sang a. thlai a ro phah thin.
b) Thli na vak lo (moderate) hian thlai chi inthlah pawlh (cross pollination) a pui nasa hle.
c) Tin, thlai apar laia thli leh ruahaawm kawp chuan thlai tan a tha lo.
d) Thli hawi zawng nei lova navak lovaa thawt hian thlai in Carbondioxide a lak luh a tam phah.
e) Atlangpuiin thli a thawt Chak zawng 10Km/hr aia a san chuan thlai than nan a tha lo.
AGRICULTURE HI KA NUNNA A NI
J.Lalpuithanga Sailo AEO (Rtd.)
Kan ramah kum 40 dawn kan Department Agriculture ah Chak lo takin pension
(superannuation) khawpin a sur a sa hnuaiah hmun hrang hrang ah hna tamtak mahni phak
tawkin kan hotute hnuaiah leh loneitu mipui hmasawn nan theih ang tawk a hun hmangin mipui
leh kan hotute khawngaihna in ka lo thawk ve a; mahni phak tawkah heng Civil Department te
leh Army lam Department hi ka lo thlir ve thin a, an Department a mahni phutawka tling deuh
hleka lo thawkte chu khawvela an awm chhung leh an lung lungphun lamin an Department a
thawk chuan hmun khatah thawhpui lo mahse, an thinlung ah symphathetic consideration hi an
pe a ni. Hnam upa leh ngelnghet ho phei chuan first preference an pe tih ka hria a, kei pawh hei
keimahni Department, khawvel awm chhunga ka thawhduh ber Department hi ka theih nghilh
ngai- lova, engkimah mahni phu tawkah duhsakna (compasionate ground) min pek thin avangin
ka lawm thin a ni. Pension tawh mi mawlten mahni mamawha kan hriatah kan tibuai fo dawn che
u a, min ngaihhnathiam fo turin tute pawh kan hotu ber thlengin -leh a hnuai ber thlengin kan dil
a che u. Mahni phu tawkah hlawhtlinna min petu a ni.
Agriculture hi kannunna bulpui - hmasawnna in nghahna leh Pathian rawngbawl hna a
ni a; chatuan thlenga kan mamawh tur a ni.
"AGRICULTURE HI KA NUNNA A NI TUI TAKIN AW!" 'Coming together is a beginning, keeping
together is progress, working together is a success'.
HRANGHLUITE COLUMN
India ramin Independence a hmuh atanga Kum 7 a ral hmain Agriculture-ah Graduate
Degree nei kan awm ve ta hial a. Chungte chu Pu H.Vanthuama le Pu.Ngurchhina(RIP) (Pu
Laldenga nau) te an ni a. Mizo zinga Agriculture Graduate hmasaber kan neih atanga Kum 50 a
ral hnuah meuh chuan Agriculture Graduate pawh zahnih chuang kan awm ve ta. Rambuai khan
min ti sukuk lo phei se chuan hei ai hian kan tam ngei ang. Agriculture Depanment atangin Field
Staff leh Clerical Staff thahnem tak kan lo awm ta. Hetiang taka kan rama Agriculture meipui
chhawmnung reng tute a bikin Field lama AEO leh a chunglam ho te pension (pensawn) a kal
tawh hote leh an thawhlaia boral ta te tarlanna neih a thain kan hria a. He kan chanchinbu Zoram
Loneitu ah hian an chanchin kan hriat theih ang ang rawn tarlan tum a ni a. Chhiartute zingah
sawibelh tur neite tumah inthlahrung hauh lo in min rawn fin chhuah theih chuan a lawmawm
ngawt ang. A thente hi chu boral tawh an nih avangin an chanchin kan tarlanah a dik hlel deuh
mai thei a. Hriatthiamna kan ngen nghal bawk e. A kum indawta tarlan a harsat dawn avangin
kan hriat thelh dan azirin kahpah taka rawn tarlan a ni bawk anga, chhiartute ngaihhnathiamna
kan dil nghal bawk e.
1. PU VANLALNGENA, A.E.O: Pu Ngena hi zofate zinga Pastor hmasa ber Pastor
Chhuahkhama fapa a nia. Kum 1922-ah lo piangin kum 1928-ah Sikul a lut a, kum 1932-ah pawl
III a pass a, kum 1937 ah Middle Sikul (Pawl VI) a pass leh a, Kum 1938-1940 chhung in
Shillongah High School a zir leh a. Indopui pahnihna (II World War) a rawn chhuah avangin Zirna
a sukuk a. Tichuan Kum 1943 ah Assam Regiment-ah Havilder Clerk ah atanga, kum 1947 ah a
bansan leh ta a. Mizoramah Political Movement a rawn in tan a. Sipai a ban hnu reilote ah Census
Inspector-in Aizawl Bawrhsap Office ah thlaruk chhung a thawk leh lawk a. Hetihlai hian Political
movement-in kan ramah kua a hreuh tan a, Pu Ngena pawh a phusa leh uar pawlah, a phur ber
pawl a ni ve a. Chutihlai hunah chuan a lehkhathiam awmchhun a ni ve bawk a. Sorkar dodaltu
anga puh a nih a vangin an man a, Quarter Guard ah zan thum chu ka riak ve hman a ti. Apa
avangin milianten an zah a, Pastor hmasa a lo ni ve bawk si nen, afapa chu thlem theia an rin
avangin athiante (a kawppuite) ho lung In (Jail) ah an khung vek tawh hnu ah pawh la khung ve
lovin, Quarter Guard ah an la kawl ta zawk a ni. Apa chuan a thlem kir leh theih tak avangin Jail
bang erawh a zut ve ta lo. Hemi denchhen hian February 1949 ah Agriculture Demonstrator ah
appointment an pe a. Kum 1949-1951 chhungin Nagaland ah B.A.T (Basic Agriculture Training)
Course a training leh phawt a. A Training zawh veleh hian Pu R.Buchhawna, A.D.C hnuaiah Kum
1952 khan Field lama thawk turin a post hmasaber atan Champhai ah dah a nita a. Chuta a post
hming chu Excess Cowdung Demonstrator (Ama sawidan) a ni a. Chalthei Plantation an enkawl
tir bawk. Tichuan, Kum 1953 April thla ah Assistant Agril.lnspector (AAI) ah kaisan tir a ni a. He
post hi kum 5 chauh a chelh hman tihin kum 1957 January thla ah A.E.O ah hlankai a ni leh ta a ni.
Hemi hnu hian 1965 ah Pi Hliri nen innei in fa 3 (fapa pahnih leh fanu pakhat) an nei a. A fanu
Laldinpuii hian zirtirtu hna a thawk a, a fapa te pahnih hi V.L.Ruata leh L.Rintluanga an ni a
Rintluanga hi Vety. Doctor a ni a, Pu Ngena hi AEO anih hian R.D Block ah a awm ngar ngar
avangin thawktu tam zawk chuan kan hmelhriat teh chiam lo niin a lang.
Pu Ngena chu AEO Post ah kum 26 zet (1957-1982) a awm hnuah June 1982 khan a
pension ve ta a, post ngaiah kum 26 lai kaisang miah lova a awm hi thil maktak a ni. Pu N gena
chuan min itsik tute an awm a, kei lah thingtlang lama awm ka ni si a, B.A.T Training lo angin min
sawi a, a hnu fe ah ka hre chauh si a, ka pension hnaih tep tawh a nih avangin ka sawibuai ta lo a
ni. Min lo hrekbet tute ho chu an boral vek tawh hlawm a. An tu leh fate puitling tak nei an awm
lo. Kei erawh chu ka fate buaipui ngai, rilru tihah tu awm miah lovin ka awm a, vawiin ni thlengin
ka la dam a nih hi a ti a. Tunah Pu Ngenga hi Kum 82 mi niin Hnahthial Bazar Vengah nungdamin
a la awm a ni. (Tun atang chuan Hranghluite Column hi Issue tinah rawn tih chhuah thin a ni tawh
ang.)
KEIMAHNI
'A' PROMOTION:
Pu L.V.Zomuana, SMS (SS) chu Agronomist ah Ni 30.10.2005 khan a kaisang a, kan
lawmpui em em a ni.
'B' TRANSFER & POSTING:
Sl.No. Name of officers & Designation Present place of posting New place of posting
1. H.Joela, S.O-cum-S.A Central Store, Aizawl. Extension Section, Dte.
Of Agriculture
2. C.Lalnithanga, ASSO Directorate of Agri. Central Store, Aizawl.
3. J.C. Dingluaia, AEO DAO Office, Mamit Directorate of Agriculture.
4. M.K.Purkayastha, AEO Chawngte Circle Directorate of Agriculture.
5. C. Vanlalhruaia, AEO DAO Office, Lunglei Directorate of Agriculture.
6. Tluangzeli,G/R DAE Office, Mamit DAE Office, Aizawl.
7. Lalnghakliana, Peon DAO Office, Mamit Directorate of Agriculture.
'C' SUNNA:
Heng kan thawhpui te hian Chatuan ram min pansan tak avangin pawi kan ti em em a, an
chhungte kan tuarpuiin, Pathianin awmpui zel turin kan duhsakna kan hlan e.
1) H.Laltlankima,Peon D.A.O Offce, Lunglei 1.10.2005
2) P.C1a1rokmG/S Chawngte Circle 9.10.2005.
'D'. PAWIMAWH DANGTE:
Mizoram ah JATROPHA (Kangdamdawi) Ching turin kan lo inbuatsaih ta a. India ram
State a JATROPHA (Kangdamdawi) thar chhuak hnem ber nih kan tum dawn a, a chhan chu a
chinna tur hmun kan ngah em em a, Mizoram ah chin a awlsam em em bawk a, kan vannei em em
a ni. Mizoram-a loneitute pawhin Shifting Cultivation thlakna atan Permanent Cultivation atan a
chhawr tangkai ngei dawn a ni a ti.
DI Oils India (Private) Ltd. atanga hotu lian lokal te pawhin JATROPHA (Kangdamdawi)
hi Mizoram-ah chin hlawhtlin ngei an beisei a, a theihna ang ang a theihtawpa tanpui an inhuam
thu an sawi a. Meeting a lokal Sr.Officer te chu Slide Projector hmangin JATROPHA
(Kangdamdawi) chin dan leh Oil a siam dan leh a hralh chhuahna hlawkzia te an entir a, chumi
hnu ah JATROPHA (Kangdamdawi) chin dan tur leh a lo hlawhtlin dan tur sawihona an nei nghal
bawk.
He Meeting hi Pu Lalramthanga Tochhawng, Secretary, Agriculture etc. in a kaihruai a, a
ni bakah Wg.Cdr.Lalnghinglova, Chairman, Marketing Board, MIP te, Pu Ramhluna, PCCF te, Pu
Samuel Rosanglura, Director, Horticulture te, bakah Agriculture leh Horticulture a Sr.Officer te an
tel bawk a ni.
2. PU H.RAMMAWI, AGRICULTURE MINISTER IN JATROPHA CHINNA HMUN A ENFIAH. Ni
11.Oct.2005 khan Agriculture Minister Pu H.Rammawi'n Tuirial kama JATROPHA
(Kangdamdawi) chinna hmun a tlawh a. He lai ram hi Lunghret ram tiin an sawi thin a.
Chhungkaw thahnem tawk takin huan siamin Tin 200 vel hmunah JATROPHA an ching a. JA-
TROPHA chi hi May, 2005 a an tuh a ni. Tunah chuan awm thleng vela sang an ni a, a kung a duah
tha hle a, a then phei chu a par tan tawh a ni.
JATROPHA hi M.I.P thlai thlan a ni a, MIP hian JATROPHA hi lian taka kalpui an tum a.
Company lian tak tak Godrej Agrovet leh DI Oils Company te nen thawhhona thuthlung an siam
vek tawh a. Kum 2006 chhung hian hectare nuaikhat aia tamah JATROPHA hi chin a ni dawn a,
Company hian a chi tha chi Hybrid Seed an rawn pe dawn a ni.
3. AGRICULTURE MINISTER LEH GODREJ AGROVET Ltd. HOTU TEN AGRICULTURE
HLAWHTLIN DAN TUR AN SAWI HO: Ni 14th October, 2005 - 9:15 A.M) khan Agricultur
Minister Pu H.Rammawi leh Godrei Agrovet Ltd. hotu ten hmalak dan tur an sawiho a. Godrej
Agrovet Ltd. hian Mizoramah Red Oil Palm, Jatropha leh Sapthei hmun tih tham taka zauva siam
an duh a, Sapthei leh Jatropha chu a hmun a awm a, achingtu tur an awm phawt chuan engti anga
zauah pawh chin nise an thar chhuah zawng zawng te chu an lei vek tur thu an tichiang tawh a.
Kum 2006 chhung hian hactare 20,000 hmuna zauvah Sapthei chin tir nise tiin thu tlukna an
siam nghe. nghe a. Jatropha chinna tur atan a zau thei ang ber rama chin nise tih an duh thu an
sawi bawk. Tin, Red Oil Palm pawh a tiak hmuh theih zata thuin a hmun zau lam chu ngaihtuah
tur a dah a ni. Jatropha hriak herna khawl leh a thlit fimna refinery pawh dah nghal an tum.
Sapthei hmun siam puitlin a nih chuan tuna a tui sawrna khawl Chhingchhipa awm bakah a dang
dah belh an tum tih an sawi bawk a, Pu H.Rammawi, Agriculture Minister chuan Chief Minister
remtihna in, Rental System in emaw Chhingchhipa khawl awmsa te chu hman tir theih an nih tur
thu Godrej Agrovet Ltd. hotute chu a hrilh a ni.
Mizoram Sawrkar leh Godrej Agrovet Ltd. hian M.O.U an ziak fel tawh a. M.O.U bawhzuiin
Company-a thawk tur Agriculture Science Graduate engemaw zat an la tawh a, Chung an lak hna
hming te chu Development Executive - 1 no., Development Officer - 3- 4 nos., Training Officer -
3 nos. Heng an mi lak te hian November thla tir atangin Training Andra Pradesh ah an nei a,
November 2005 ah an zo a, Mizoram hna an thawk tan tawh ani.
4. TRAINERS' TRAINING ON BIO-DYNAMIC TECHNOLOGY NEIH A NI: Ni 27.10.2005 khan Pu
Kapzela huan Phunchawngah Agriculture Department buatsaihin B.D. Technology (Bio-Dynamic
Technology) hmanga leitha siam Trainers Training neih a ni. He Training hi Pu Lalrinliana, D.A.O.,
Aizawl in kaihruaiin, Pu Lalramthanga Tochhawng, Secretary, Agriculture, Government of
Mizoram in hawnna a nei a. A hawnna inkhawm ah hian Pu Lalramthanga Tochhawng chuan
Agriculture Scientist te an awm na tur dik tak Field (loneitute huanah training buatsaih a ni hi
lawmawm a tih thu sawiin kan hun 50% tal hi field ah hmang ila hma kan sawn ngei a rin thu
sawiin, Agriculture mithiamten an hun a tam thei ang ber field a hmang turin a chah nghal.
Mizoram Organic Farming lama kan kal na tur ah he Programme hian rah tha tak a chhuah ngei a
beisei a, B.D. Technology leh E.M.Technology te District hrang hrang ah loneitu te zirtirna neih
nghal tur a ti bawk.
He training na ah hian Resource Persons ah Pu Zahlira Hrahsel, D.A.O, Mamit leh Pu
Lalrinliana, D.A.O, Aizawl hman an ni. A thu a an zir zawhah a tak (practical) a chhunzawm leh
nghal a ni bawk. B.D. Technology (Bio-Dynamic Technology) hi German Agriculture Scientist Dr
Rudolph Steiner an Kum 1942 a a hmuh chhuah a ni. U.S.A, Europe leh Australia ramah te chuan
an hmang tawh a, Kum 1993 khan India ramah lakluh tan a ni a. He Bio-Dynamic Agriculture hi
Ni, Thla leh Arsi vir vel dan hmang tangkaia lei siamthat tihna a ni.
Compost (Tawihdur leitha) siam nana hmanruate :-
1) Green leaves (Hnimhring)
2) Hnim ro
3) Bawngpui sawrlai ek.
4) Slaked lime.
5) B.D. 502-507 series.
6) Tui.
BD series hi ramhmul damdawi hrang hrang atanga siam chhuah a ni.
He trainers' training ah hian Agriculture Officers Jt.Director atanga A.E.O chin an tel
kim hle. Agricultural District hnuaia khaw 25 thlan bik a ni a, khawkhatah loneitu mi 80 zel
hnenah training (zirtirna) pe turin hma lak mek zel a ni.
5. STATE LEVEL COMMITTEE MEETING NEIH A NI: Ni 11.11.2005 dar 11:30 A.M khan
Agriculture Committee Room-ah Mizoram Intodelhna Programme State Level Committee
Meeting neih a ni a. He M.I.P State Level Committee Meeting hi Pu H.Rammawi, Agriculture &
Horticulture Minister leh Chairman, M.I.P State Level Committee in a kaihruai a ni.
Pu H.Rammawi. Agriculture & Horticulture Minister chuan, M.I.P a lo hlawhtlin ngei
theihna tur hian hma kan la mek zel a, M.I .P Guideline te thlak tur a tan lak mek lai hun
(transition period) ah kan ding mek a, M.I.P hi awmze nei zawkin kan kalpui thei tawh dawn a.
Market base in hma lak chhoh a ni ang a, chutiang anga hma lak a nih theih na tur in heng thlai
Oil Palm, Jathropha (Kangdamdawi), Stevia, Thingfanghma (Hawaiian Solo), Mau te hi company
nen Memorandum of Understanding (MOU) ziah fel a ni tawh a. Loneitute thlai thar chhuah dah
that zel nan a thatna khawl (cold storage) pawh Mizoramin a mamawh zat siam tum a ni a,
Loneitute hamthatna lean chanvo siam thatna thlir ranin Cold storage hi siam tum a ni a. Organic
Farming kalpui zel tur anih avangin loneitute hnenah Organic manure siam dan zirtir uar zel tum
a ni bawk a ti.
M.I.P State Level Committee Meeting hian Mizoram Intodelhna Programme a thlai chin
tur target hmasa atan heng thlai te hi a thlang. Buh leh thlai chin lai mek te bakah, Oil Palm,
Jatropha (Kang damdawi), Sapthei, Grape, Patchouli, Stevia, Thingfanghma (HS), Citronella,
Serthlum, Hatkora, Balhla leh Lakhuihthei.
Mizoram Intodelhna Programme hi Agriculture & Allied Departments leh Department
dangte nen kal kawp chho zel tur leh Company chi hrang hrang te pawh M.I.P nena kalkawp
chhoh tir zel tha an ti bawk.
M.I.P thil tum leh M.I.P. a tel tur chhungkua te pawh sawi chhuah nawn leh a ni a
a) M.I.P thiltumte chu :
1) Tlangram lo bansan a lo/huan nghet neih,
2) Eizawnna ngelnghet ruahman leh siam,
3) Sum changthlai,
4) Ramngaw leh leilung venhim,
b) M.I.P a tel tur chhungkua te:
1) Eizawnna ber atana lonei chhungkuate.
2) Eizawnna kawng dang zawh thei.
3) Khua leh tui nghet chhungkua.
Planning Commission, Govt.of lndia duh dan angin M.I.P tih hlawhtlin nan A.H & Vety
Department-ah Ni eng leh Gas hmangin Arte siamna kalpui mek zel a ni a. M.I.P tih hlawhtlin nan
Land Development a hmalakna turin Earth Movers Bulldozer - 8 leh JCB - 2 lei tum a ni dawn
bawk a ni.
M.I.P State Level Committee Meeting ah hian mi pawimawh tak tak Pu K. Vanlalauva,
M.L.A, Chairman, Mizoram K.V.I Board te, Rev.Liandawla, Vice Chairman, MIPEA te, Wg.Cdr.
Lalnghinglova, Chairman, MIP Marketing Board te, Pu Lalramthanga, Chief Wildlife Warden te, Pu
Ngurliana Sailo, Director of Soil & Water Conservation te, Pu C.Lalzarliana, Project Director,
MIPEA te, Pu Lianzuala, Dy.Secretary, Health & Family Welfare te, Pu B.Lalhmingthanga,
Dy,Secretary, R.D Department te, Dr.H.Saithantluanga, Dy.Director of Agriculture (Planning)te,
Dr.E. Saipari, Dy.Director of Horticulture te, Dr. Lalramnghinglova, Mizoram University ami te an
tel ani.
6. SERCHHIP AH TRAINING ON MUSHROOM PROCESSING PLANT NEIH A NI: Ni 17.11.2005
khan Serchhip Press Club, Serchhip ah Pa khawi dan training na buatsaih a ni a, he training na hi
MIPEA, AMFU, Serchhip leh Regional Research Laboratory (R.R.L), Jorhat te nena tangkawp a
buatsaih a ni a. He training na tur hian Regional Research Laboratory, Jorhat atangin Dr.R.K.
Sharma, Area Co-ordinator and Scientific leh Dr.R.K.Adhikari, Mushroom Specialist te an lo kal.
He taining hi Pu C.Lalsawmliana, Vice President, AMFU, Serchhip in a kaihruai a. Mi 40 zet he
training ah hian an tel. Pakhawi dan inzirtir mai bakah Regional Research Laboratory, Jorhat hian
Pachi (spawn) siamna khawl Serchhip ah bun sak an tum a. November, 2005 chhung ngeia bun
fel vek tum a ni a. A khawl In tur pawh AMFU, Serchhip chuan an peih fel tawh. He khawl enkawl
leh Pachi (spawn) siam dan zirturin mi pahnih thlang chhuak a, ni 5 chhung Regional Re- search
Laboratory, Jorhat a training nei turin Serchhip, AMFU te an hrilh nghal.
Regional Research Laboratory, Jorhat a mithiam te chah chhuak tu leh Mushrom
Processing Plant, Serchhip a bun a nih theih nana nasa taka hma lo lak sak tu Pu H.Rammawi,
Minister, Agriculture etc., Govt.of Mizoram chungah trainees leh Serchhip mipui ten lawmthu
nasa takin an sawi a, he a hmalakna hian rah tha tak a chhuah ngei an beisei thu an sawi bawk.
7. TWO DAYS ORIENTATION TRAINING ON FERTILIZER QUALITY CONTROL NEIH A NI: Ni
21 leh 22 November, 2005 khan Agriculture Conference Hall ah Agriculture Officer hovin Central
lama mithiam Dr.P.D.Shukla hoin Two Days Orientation Training on Fertilizer Quality Control
neih a ni a, hetah hian Fertilizer Quality Control chungchang leh Fertilizer hralh dan chungchang
te zirho a ni a, hetah hian dealer ni lo te tan fertilizer zawrh phal reng reng a ni lo tih te leh dealer
nih theih dan hran hrang te zirho ani a, fertilizer hi fertilizer inspector a nih loh pawhin Police bel
thum chin in phalna neilote chu man theih ani tih te sawiho a ni a.
Mizorarn ah hian Soil Testing Laboratory, Aizawl ah a awm a, tin, Lunglei ah pawh din
tum leh mek a ni, heng laboratory tih changtlun nan leh siam nan hian Central tanpuina pawh
Cheng nuai 280 Mizoram tan pek a nih thu te pawh sawi lan a ni.
Tin, leitha hmanga thlai thar te hi mihring tan a hlauhawm loh zia te pawh zirho a ni.
Agriculture Department atangin Resource Person ten paper hrang hrang an present bawk a ni.
8. GRAPE JUICE FESTIVAL, HNAHLAN AH : Ni 24.11.2005 khan Hnahlan ah Grape Juice Festival
hlimawrn tak Pu H.Rammawi, Agriculture Minister hovin neih a ni.
9. PU H.RAMMAWI, AGRICULTURE MINISTER IN COLD STORAGE A HAWNG: Ni 28. 11. 2005
khan Serchhip ah Pu H.Rammawi, Agriculture Minister chuan Cold Storage a hawng a, he Cold
Storage hi Serchhip a loneitu te tan thil tangkai tak ni tura tih a ni.
10. M.I.P THLAI CHIN TUR SAWIHO A NI: Ni 8.12.2005 ah khan M.I.P. Horticulture leh
Agriculture Department hotuten Agriculture Department Committee Room ah Godrej Agrovet
Ltd. Company hotute kawmna an nei a. Inkawmna hi M.I.P Marketing Board Chairman
Wg.Cdr.Lalnghinglova'n a kaihruai a.
An inkawmnaah hian Sapthei. Lakhuihthei, Serthlum leh Grape chin chungchang an
sawiho. Godrej Agrovet hotute hian heng thlai te hi contract faming hnuaia Mizoram loneitute
chintir tha an tih thu an sawi a. Contract farming hnuaiah chuan Godrej Agrovet leh Bank leh
loneituten thawhhona thuthlung Tripartite Agreement siam a ni ang a. Loneitute sum mamawh
chu Bank in a pe chhuak ang a. An thlai thar chu Godrej Company in a lei zel dawn a ni. Hetianga
kal hian loneituten an sum mamawh a hun takah an dawngin hna an thawk thei dawn bawk a ni.
Kum 2006-2007 chhungin Contract farming hnuaiah Sapthei hmun Acre 20,000 siam belh tum a
ni. Inkawmnaah hian Horticulture Director Pu Samuel Rosanglura leh Agriculture Joint Director
Pu P.Bhattacharjee leh Officer pawimawh dangte an Department aiawh in an tel.
11. MIZORAM AGRICULTURE EXECUTIVE SERVICE ASSOCIATION GENERAL CONFERENCE,
2005. : Ni 15.12.2005 khan Agriculture Conference Hall, Aizawl ah Mizoram Agriculture
Executive Service Association (MAESA) General Conference an nei a Agriculture leh R.D
Department atangin member thahnem tak an kal a, Zoram ei leh bara a intodelhna turin
theihtawp a tan la turin an infuih a. An thurel engemaw zat zingah Agriculture hi Class-X
hnuailam ah zirna subject pakhatah dah nise tih an rel a ni. Kum 2005-2007 a MAESA hruaitu tur
an thlang a; an hruaitu thlan chhuahte Chu:
1. President: - Pu R.Zoramthanga, AAIO
2. Vice President: - Pu R.Rozuala, AEO
3. Gen. Secretary: - Pu Lalnunmawia, AAI
4. Secretary i/c Organisation: - Pu T.Ngurkhuma, AAI
5. Secretary i/c Information & Publicity: - Pu Lalrammawia, VLW
6. Treasurer: - Pu R.Lalpianmawia, AEO
7. FinSecretary: - Pu V L.Zidinga sailo, AAI